Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej w Starych Juchach

Fot. Mieczysław Kalski

Fot. Mieczysław Kalski

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony pod koniec XIX wieku.

Lokalizacja

Kościół został wybudowany na terenie wsi Stare Juchy (niem. Neu Jucha). Wieś położona jest w powiecie ełckim.

Historia

Parafia w tej miejscowości została erygowana przez biskupa Mikołaja Tungena już w 1487 roku. Nie zachowały się jednak informacje na temat ówczesnego kościoła. Wiadomo jednakże, że został wzniesiony przez 1586 rokiem (z tego roku pochodzi kruchta północna. W latach 1885-1886 została wystawiona nowa świątynia, obecnie istniejąca. Od czasów reformacji do zakończenia II wojny światowej kościół znajdował się w posiadaniu ewangelików. Po 1945 roku przejęli go katolicy. Parafię rzymskokatolicką powołano tu w 1962 roku. W 1987 roku prawą kruchtę przerobiono na kaplicę ku czci Matki Boskiej Częstochowskiej.

Opis

Jest to kościół orientowany, trójnawowy, wzniesiony w stylu neogotyckim na planie prostokąta (o wymiarach: 38 m długości i 17 m szerokości). Fundamenty kościoła założono z granitowych głazów spajanych zaprawą wapienną, mury zaś w partiach dolnych z kamienia granitowego, a w partiach wyższych z kamieni i cegły. Od zachodu do korpusu nawowego przylega trzykondygnacyjna, kamienna, otynkowana wieża, o masywnej budowie (grubość murów do 1,5 m). Wzniesiono ją na rzucie kwadratu, a w górnych częściach nadano jej kształt ostrosłupa, zwieńczonego blaszanym okrągłym daszkiem, z osadzoną na nim chorągiewką, wysokim żelaznym krzyżem oraz kulą. Namiotowy dach wieży pokryty został, tak jak cały budynek kościelny, dachówką. Poszczególne kondygnacje wieży oddzielono na zewnątrz pasami i ozdobiono płyciznami zakończonymi ostrołukowo oraz blendami. W dolnej części znajduje się kruchta ze skromnym portalem. Korpus kościoła pokryty jest wysokim dwuspadowym dachem z owalnymi okienkami. Szczytową ścianę płaską zajmuje górna trójkątna część wypełniona ostrołukowymi gotyckimi lizenami, a od spodu pasem, na którym w prostokątnej części znajdują się dwa okna. Z prawej i lewej strony budowli znajdują się małe kruchty wiodące do wnętrza nawy, a przy szczytowej ścianie zakrystia, skąd prowadzi wejście do głównego ołtarza. Sklepienie w nawie głównej jest beczkowate, w nawach bocznych – płaskie. Drewniany strop podtrzymują dwa rzędy (po 12) drewnianych słupów (po dawnych emporach). Teren kościelny ogrodzony został kamiennym murkiem z żelazną bramą główną oraz dwoma mniejszymi.

Wyposażenie

Ustawiony w prezbiterium ołtarz główny pochodzi z 1591 roku. Ma on formę tryptyku, a w jego centrum znajduje się krucyfiks oraz obraz olejny przedstawiający Ostatnią Wieczerzę i Chrystusa w Ogrodzie Oliwnym. Po bokach ołtarza umieszczono cztery kobiece postacie, przedstawiające cnoty, a na skrzydłach – sceny z życia Chrystusa. W 1989 r. ołtarz ten został podwyższony i postawiony na artystycznie wykonanej podstawie z drzewa modrzewiowego. Dwa drewniane polichromowane ołtarze boczne: Matki Boskiej Ostrobramskiej i św. Józefa, są współczesne i zostały wykonane w 1958 roku. Ołtarze te są stylowo zbliżone do głównego. Barokowa, ośmioboczna ambona pochodzi z 1574 roku. Na jej bramce wymalowano postać św. Pawła, a na koronie umieszczono polichromowanego pelikana karmiącego swe pisklęta. Ściany ambony wypełniają namalowane farbą olejną postacie Ewangelistów. Pomiędzy ołtarzem głównym a lewym ołtarzem bocznym znajduje się stara drewniana chrzcielnica, natomiast nad prezbiterium, na belce – figury z XIX wieku. Kościelne organy zostały zbudowane w 1772 roku w pracowni J. C. Angemga, a ozdoby na nich wykonano w 1775 roku. Na początku lat 90-tych przeprowadzono ich renowację i poświęcono 22 sierpnia 1993 roku. W kruchcie wieżowej umieszczona została polichromowana, drewniana rzeźba na postumencie z kropielnicą - „Golgota”. (Ukrzyżowany Jezus, obok stoją Matka Boska i św. Jan Apostoł i Ewangelista). W wieży znajduje się dzwon odlany w 1647 roku.

Ciekawostki

Na terenie wsi znajduje się ogromny głaz narzutowy zwany też "Kamieniem Ofiarnym" (z niem. "Opferstein"). Kamień owiany jest licznymi legendami. Wedle przekazów ludowych kościół ten został zbudowany celowo w miejscu, przez które biegła nadrzeczna droga prowadząca do monolitu. Świątynia miała powstrzymać pielgrzymki chrześcijan ciągnące do pogańskiego uroczyska z ofiarnym kamieniem.

Zobacz też

• Parafia pw. Trójcy Przenajświętszej w Starych Juchach
• Mikołaj Tungen

Bibliografia

1. Guzewicz, Wojciech: Kościoły i parafie Ziemi Ełckiej / Wojciech Guzewicz. – Ełk : Wydawnictwo Diecezjalne Adalbertinum, 2008. – S. 155-159.
2. Rzempołuch, Andrzej: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich / Andrzej Rzempołuch. – Olsztyn : Remix, 1992. – S. 46.

Linki

• Historia parafii Stare Juchy, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.starejuchy.pl [dostęp 09.12.2013 r.]