Portret Alberta von Tettau z pałacu w Ponarach

Źródło: M. Bartoś, K. Wróblewska, Portret holenderski w zbiorach Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, Olsztyn 1993, s. 107.

Źródło: Malarstwo Warmii i Mazur od XV do XIX wieku, Olsztyn 1978, il. 65.

Napis na odwrocie portretu.
Źródło: K. Wróblewska, Portret A. Tettaua, „Rocznik Olsztyński”, T. V (1965), s. 348.

Zabytek sztuki malarskiej z końca XVII wieku pochodzący z pałacu w Ponarach koło Morąga.

Historia

Obraz został namalowany w Londynie w 1696 roku, przez Goodfreya Knellera (1646-1723), angielskiego malarza niemieckiego pochodzenia, wykształconego w Holandii. Artysta ten po podróżach do Włoch i Niemiec związał się z dworem Anglii. Zdobył uznanie jako wybitny portrecista, malarz angielskiej arystokracji i autor charakterystycznego typu portretu angielskiego, a także założyciel i dyrektor Angielskiej Akademii Sztuki. Obraz wykonany został w czasie gdy Albert von Tettau przebywał w Londynie na wojskowej misji. Zaręczony z Zuzanną Magdaleną Hoff, córką marszałka dworu książęcego Hessen-Cassel, zginął w bitwie z Francuzami pod Speierbach w 1703 roku. Zuzanna zachowawszy portret niedoszłego męża na pamiątkę, pozostawiła go w dobrach rodziny. Jako późniejsza małżonka Albrechta Konrada Finck von Finkensteina (1660-1735) zapisała portret w spadku swojej wnuczce Luizie Amalii Karolinie (1746-1818), żonie hrabiego Fryderyka Dohny (1741-1810) z Ponar. Obraz przetrwał w pałacu w Ponarach do 1945 roku. Po II wojnie światowej został zabezpieczony przez ówczesnego dyrektora Muzeum Mazurskiego Hieronima Skurpskiego i włączony do kolekcji cennych portretów znajdujących się w dzisiejszym Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.

Opis

Obraz wykonany został na płótnie techniką olejną. Dzieło ma wymiary: 75 x 62 cm. Na odwrocie portretu widnieje napis w języku niemieckim (będący prawdopodobnie wiernym tłumaczeniem wcześniejszej inskrypcji w języku angielskim, zmytej w obrazu): „Albert von Tettau Ihr Durchl: Herren Lands Graff von Hessen Cassel, General Major und Dessen Eivoije am gross Britanischen Hof. gemählt 1696 in Londen durch Gottfried Kneller”. Obraz poddany był kilkakrotnie retuszom konserwatorskim, nie zawsze poprawnym. W trakcie jednej z interwencji usunięto niemal całkowicie oryginalny napis angielski. W 1955 roku właściwe prace przeprowadziła olsztyńska konserwatorka i muzealnik Maria Teresa Then-Mączkowska.

Charakterystyka

Obraz przedstawia Alberta (Albrechta) von Tettaua, urodzonego w Hessen-Kassel w 1660 roku, zmarłego w 1703 roku, syna Johana Dietricha, posiadacza dóbr ziemskich w powiecie węgorzewskim (pozostającego w służbie księstwa Hessen-Kassel), członka pruskiej rodziny szlacheckiej, wywodzącej się z Moraw i Czech. Albert po śmierci ojca w 1687 roku odziedziczył stanowisko generała-majora. Obraz został namalowany w sposób typowy dla prac Knellera. Artysta uwypukla cechy indywidualne postaci poprzez wydobycie jasnej sylwetki z ciemnego tła i miękki modelunek twarzy. Mężczyzna na obrazie ma karnację jasną, na prawym policzku intensywnie różową, oczy ciemno-stalowe. Dominantę kompozycyjną obrazu stanowi upiększająca w ówczesnych czasach peruka, długa, sięgającą niemal pasa, mocno czarna, z lewej strony układającą się dekoracyjnie na ramieniu. Twarz jest pociągła, raczej pełna, o długim i lekko garbatym nosie. W portrecie zwraca uwagę dysproporcja w wielkości oczu. Lewe jest wyraźnie mniejsze, zmrużone lub z opadającą powieką. Magnat ubrany jest w zbroję o odcieniu niebiesko-stalowym. Pod szyją ma zawiązaną ozdobnie niebiesko-białą chustę. Wraz z kontrastem między jasną twarzą a ciemnym tłem, podkreśla to reprezentacyjny charakter dzieła. Postać ukazana została do pasa w pozycji en trios quarts, w ciemnym oliwkowym owalu, przechodzącym w czarne tło.

Ciekawostki

• Portret Alberta von Tettau jest jednym z zaledwie trzech istniejących w Polsce obrazów mistrza Knellera. Poza olsztyńskim eksponatem w kraju znajdują się także: „Portret lorda Sandwich” na Wawelu w Krakowie oraz „Portret Izaaka Newtona” w Muzeum Narodowym w Warszawie.
• Obraz ten jest jednym z nielicznych dzieł zachowanych na Warmii i Mazurach, prezentujących sztukę angielską o mistrzowskich walorach artystycznych.

Bibliografia

1. Bartoś Magdalena, Wróblewska Kamila: Portret holenderski w zbiorach Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie / Magdalena Bartoś, Kamila Wróblewska. - Olsztyn : Muzeum Warmii i Mazur, 1993. - S. 46, il. 54.
2. Dawny portret w zbiorach Muzeum Mazurskiego w Olsztynie / oprac. Kamila Wróblewska. - Olsztyn : Muzeum Mazurskie, 1965. - S. 25, il. 12.
3. Wróblewska, Kamila: Malarstwo Warmii i Mazur od XV do XIX wieku / Kamila Wróblewska. - Olsztyn : Pojezierze, 1978. - S. 65.
4. Wróblewska, Kamila: Portret Alberta Tettau pędzla Goodfreya Knellera w Muzeum Mazurskim w Olsztynie / Kamila Wróblewska // „Rocznik Olsztyński”. - T. V (1965), s. 345-351.