Kościół pw. Świętego Krzyża w Szestnie

Fot. Mieczysław Kalski

Fot. Mieczysław Kalski

Fot. Mieczysław Kalski

Źródło: www.szestno.republika.pl

Fot. Adolf Bötticher. 1890/1898 rok.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 058580.

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w drugiej połowie XV wieku.

Lokalizacja

Świątynię wybudowano na terenie wsi Szestno (niem. Seehesten). Wieś położona jest w powiecie mrągowskim, 5 km na północ od Mrągowa przy szosie do Kętrzyna.

Historia

Pierwsza wzmianka na temat kościoła w Szestnie pochodzi z przywileju lokacyjnego z 1401 roku. W dokumencie zapisano, iż na nową parafię przeznacza się cztery włóki ziemi (1 włóka to około 18 hektarów). Dochody z ich uprawy miały sfinansować budowę kościoła i opłacić utrzymanie plebana. Fundatorem świątyni, której powstanie datuje się na drugą połowę XV wieku był Zakon Krzyżacki. W tym okresie parafia wchodziła w skład diecezji warmińskiej i należała do archiprezbiteriatu reszelskiego. Z zachowanych informacji wynika, że w drugiej połowie XVI wieku kościół popadł w ruinę i na przełomie wieku XVI i XVII przystąpiono do jego gruntownego remontu. Powstała wówczas budowla o masywnych ścianach z drewnianą wieżą od zachodu. Zanim jednak prace ukończono, w 1618 roku budowla została zniszczona w wyniku pożaru. Obecny jej wygląd jest wynikiem odbudowy, którą zakończono ostatecznie w 1639 roku podwyższeniem i zadaszeniem wieży. Przeprowadzone wówczas liczne zmiany w formie i wystroju budowli zatarły jej pierwotny, gotycki charakter. Do 1981 roku kościół służył wspólnocie kościoła ewangelickiego. W 1989 roku powołano w nim parafię rzymskokatolicką pod wezwaniem Świętego Krzyża. W 2000 roku przeprowadzono renowację kościoła.

Opis

Jest to świątynia orientowana, salowa, z wieżą od strony zachodniej, usytuowaną w taki sposób, że południowa ściana wieży i południowa ściana korpusu nawowego tworzą jedną płaszczyznę. Budowla została posadowiona na fundamencie z kamieni polnych łączonych zaprawą wapienną i wzniesiona z cegieł, za wyjątkiem najniższej kondygnacji wieży i ścian aneksu po stronie północnej, które zbudowano z kamieni polnych i cegieł. Kościół został prawie w całości otynkowany. Od strony wschodniej znajduje się zakrystia, a od północy kruchta. W ścianie południowej znajdują się trzy zamurowane, ostrołukowe arkady. W każdej z nich umieszczono okno Pozostałe dwa okna w ścianie południowej znajdują się w prezbiterium i są ostrołukowe. Od strony północnej znajdują się trzy okna półokrągłe. Narożniki korpusu nawowego, za wyjątkiem styku z wieżą po stronie południowej, wspierają masywne przypory. Kościół ma szczyt grzebieniowy dekorowany siedmioma półokrągłymi blendami i dach dwuspadowy pokryty dachówką. Pięciokondygnacyjną wieżę zdobią pasy blend, okna o zróżnicowanych formach oraz czterospadowy dach pokryty dachówką, z dwunastościennym hełmem z blachy. Na iglicy znajduje się wiatrownica z widoczną datą 1639, a na samym szczycie krzyż o złożonej formie. Wnętrze nawy przekryte zostało drewnianym stropem, na którym zachowały się polichromie imitujące kasetony z pierwszej połowy XVII wieku. Z tego samego okresu drewniane, malowane empory biegnące wzdłuż północnej i zachodniej ściany kościoła.

Wyposażenie

We wnętrzu znajduje się manierystyczny ołtarz główny z około 1630 roku, z późnogotyckimi figurami Matki Boskiej z Dzieciątkiem i świętych Piotra i Pawła. Ołtarz był polichromowany w 1647 roku na koszt starosty Fabiana Lehndorffa. W kościele znajdują się liczne zabytki związane z patronatem starosty. Są tam m.in. dwie stalle kolatorskie (z 1647 roku i 1649 roku), płyta nagrobna Fabiana Lehndorffa (zm. w 1650 roku), z płaskorzeźbioną sceną Zmartwychwstania. Kościelna ambona, ufundowana przez Lorenza Becka, pochodzi z 1625 roku Ma ona kształt pięciokąta i ozdobiona jest płaskorzeźbami czterech ewangelistów. Baldachim wieńczy scena ukazująca Chrystusa wśród apostołów. Prospekt organowy w stylu rokoko zbudowano w XVIII wieku. Instrument wykonała w 1805 roku firma W. Sauera we Frankfurcie nad Odrą. Osobliwością kościoła są zachowane w nawie chorągwie nagrobne Jana Ernesta Sternberga (zm. w 1686 roku) i Justa Bernarda Wilmsdorfa (zm. w 1711 roku), wykonane z blachy miedzianej i żelaznej, z klęczącymi portretami zmarłych. W kościele znajduje się srebrny relikwiarzyk z relikwiami drzewa Krzyża Świętego, wykonany w zakładzie jubilerskim w Wilnie i po zakończeniu II wojny światowej przywieziony do Polski. Obok niego, w ramce za szkłem, znajduje się dokument watykański z roku 1862 stwierdzający prawdziwość relikwii. Stąd też kościół przyjął wezwanie Krzyża Świętego.

Zobacz też

• Fabian Lehndorff
• Lorenz Beck
• Just Bernard Wilmsdorf
• Jan Ernest Sternberg

Bibliografia

1. Florjanowicz, Paulina: Kościół w Szestnie Rekonstnikcja założenia gotyckiego / Paulina Florjanowicz // Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski. – R. 5 (2003), s. 31-49.
2. Grzelachowski, Stanisław: Kościół w Szestnie / Stanisław Grzelachowski // Spotkania z Zabytkami. – 2005, nr 12, s. 25-27.
3. Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej. Tom 2 / red. Bronisław Magdziarz. – Olsztyn : Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999. – S. 146-148.
4. Rzempołuch, Andrzej: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich / Andrzej Rzempołuch. – Olsztyn : Remix, 1992. – S. 95.

Linki

• Szestno: kościół z XV wieku, materiał zamieszczony na stronie internetowej, www.mojemazury.pl [dostęp 03.11.2013 r.]
• Progorowicz, Sylwester: Historia wsi i kościoła, materiał zamieszczony na stronie internetowej, www.szestno.republika.pl [dostęp 03.11.2013 r.]