Jan Kawecki

(1903-1977) – nauczyciel, muzyk, działacz kulturalno-oświatowy, zbieracz folkloru i kultury ludowej, regionalista, popularyzator przeszłości regionu mazurskiego, malarz amator

Biografia

Urodził się 5 stycznia 1903 r. w Suchej Beskidzkiej koło Żywca, w województwie krakowskim, na terenie ówczesnego zaboru austriackiego. Ukończył Wyższe Gimnazjum Państwowe w Wadowicach, a następnie Seminarium Nauczycielskie. Dyplom kwalifikacyjny nauczyciela uzyskał w 1922 r. w Lidzie. W 1936 r. ożenił się ze Stefanią Bach (miał troje dzieci). W czasie wojny przebywał w Druskiennikach koło Grodna, gdzie w latach 1936-1940 uczył w tamtejszej szkole średniej, a także w Rybnikach koło Knyszyna. Prowadził tajne nauczanie. W 1947 r. przybył na Mazury i osiedlił się w Starych Juchach w powiecie ełckim. W 1962 r. uzyskał dyplom Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie. Zmarł 29 grudnia 1977 r. w Warszawie, pochowany został na cmentarzu w Starych Juchach.

Działalność

Do 1939 r. pracował jako nauczyciel w szkołach na terenie Wilna, Grodna, a później Białegostoku. Pracował m.in. w Raduniu koło Lidy, w Łomży i Krynkach. Równocześnie prowadził wszechstronną działalność kulturalno-oświatową wśród młodzieży (zespoły muzyczne, chóry, koła plastyczne). Po wyzwoleniu, we wrześniu 1944 r. zorganizował polską szkołę w Rybnikach, a w 1945 r. Uniwersytet Ludowy w Krasnem, w województwie białostockim. Pod koniec 1947 r. wybrał na Ziemiach Odzyskanych Stare Juchy na siedzibę Uniwersytetu Ludowego i tam został przeniesiony. W 1949 r. założył w Starych Juchach pierwsze w województwie białostockim Wiejskie Ognisko Muzyczne. Od 1952 r. kierował Uniwersytetem Ludowym w Mikołajkach. W 1954 r. powrócił do Starych Juch, gdzie aż do przejścia na emeryturę w 1966 r. był nauczycielem w miejscowej szkole podstawowej. W tym czasie dojeżdżał też do Ełku, jako nauczyciel muzyki w Liceum Pedagogicznym, potem Studium Nauczycielskim. Działał także społecznie w radach narodowych, Związku Nauczycielstwa Polskiego, Towarzystwie Rozwoju Ziem Zachodnich, Towarzystwie Miłośników Ziemi Ełckiej. W 1956 r. był inicjatorem powstania Koła Miłośników Ziemi Ełckiej. Poza pracą zawodową interesował się historią Mazur, etnografią i folklorem. Przez trzydzieści lat gromadził książki, czasopisma, dokumenty, spisywał wspomnienia. Spisywał także piosenki kurpiowskie, notował melodie z okolic Puszczy Knyszyńskiej. W Starych Juchach i Mikołajkach zbierał od mieszkańców piosenki i gawędy, poznawał specyficzną mazurską kulturę ludową i tutejsze obyczaje. Ogółem utrwalił na piśmie blisko pięćset pieśni ludowych, w tym około trzysta mazurskich. Wiele z nich przekazał Państwowemu Instytutowi Sztuki PAN w Warszawie. Z jego zbiorów korzystało też Muzeum Okręgowe w Olsztynie. Wędrował także po terenie w poszukiwaniu zabytków kultury mazurskiej świadczącej o polskości Mazur. Propagował znajomość oryginalnego języka Mazurów. Krzewił idee, iż „nie ma Mazur bez Polski i Polski bez Mazur”. Ówczesny Minister Kultury i Sztuki, Wiktor Zin w porozumieniu z Urzędem Wojewódzkim mianował go społecznym kustoszem zabytkowej architektury Starych Juch. Jako malarz amator malował głównie pejzaże mazurskie i suwalskie akwarelą. Pozostawił też szereg rysunków zabytkowych chat mazurskich i innych obiektów. Znajdował się w grupie badawczej Delegatury Państwowego Instytutu Sztuki w Olsztynie.

Publikacje

Monografia przygotowana we współpracy z Bogdanem Romanem. Olsztyn, „Pojezierze”, 1970.

Napisał i opublikował blisko sto artykułów zamieszczanych w prasie olsztyńskiej („Słowo na Warmii i Mazurach”, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”), białostockich „Kontrastach” i ogólnopolskiej „Literaturze”. Do najważniejszych jego prac należą:

• Stare Juchy - 500 lat osady (1966)
• Ełk – z dziejów miasta i powiatu (1970) - współautor

Wśród nie wydanych materiałów znalazła się monografia parafii Stare Juchy. Pozostawił materiały do historii szkolnictwa w powiecie ełckim i projekt przewodnika po Starych Juchach.

Nagrody i wyróżnienia

• Nagroda województwa białostockiego (1957)
• I nagroda w Olsztynie w konkursie na kronikę wiejską
• II nagroda w konkursie Centralnej Komisji do spraw Upowszechniania Kultury za napisany pamiętnik (1970)

Odznaczenia

• Złoty Krzyż Zasługi
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Odznaka Zasłużonego Nauczyciela PRL
• Odznaka Zasłużonego Działacza Kultury
• Złota Odznaka Związku Nauczycielstwa Polskiego

Ciekawostki

Był propagatorem twórczości Michała Kajki. Dla ratowania książek i rękopisów tego poety podjął działania mające na celu zorganizowanie Muzeum Kajki w Ogródku. Protestował, gdy pisano o rzekomej „niemieckości” Kajki. Spowodował, że Melchior Wańkowicz w kolejnym wydaniu Na tropach Smętka usunął nieprawdziwe opinie o rodzinie Kajki. Udowodnił, że w kartotekach niemieckich Kajkowie figurowali jako zawzięci Polacy, którzy opierali się germanizacji. Odkrył też mazurską śpiewaczkę ludową Charlottę Ludorf, u której ekipa Państwowego Instytutu Sztuki PAN zarejestrowała na taśmie magnetofonowej ponad sto oryginalnych pieśni i opowiadań mazurskich. Rada Gminy Stare Juchy doceniła jego zasługi i jego imieniem nazwała Gminny Ośrodek Kultury w Starych Juchach.

Bibliografia

1. Jan Kawecki (1903-1977) – „Kolberg z Mazur” / oprac. Michał Kawecki, materiał zamieszczony na stronie internetowej http://www.starejuchy.pl/jkawecki.html
2. Oracki, Tadeusz: Twórcy i działacze kultury w województwie olsztyńskim w latach 1945-1970 / Tadeusz Oracki. – Olsztyn : Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1975, s. 82-83.