Kościół pw. św. Wawrzyńca w Plutach

Źródło: pieniezno.pl

Źródło: pieniezno.pl

Elewacja wschodnia. Fot. Krauth. 1939 rok.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 57827.

Widok w stronę ołtarza głównego. Fot. Krauth. 1904/1909 rok.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 57830.

Widok w stronę chóru. Fot. Krauth. 1939 rok.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 57833.

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w pierwszej połowie XIV wieku.

Lokalizacja

Świątynię wybudowano na wzniesieniu we wsi Pluty (niem. Plauten). Wieś położona jest nad rzeką Wałszą, niedaleko Pieniężna, w powiecie braniewskim.

Historia

Uposażenie kościoła w tej miejscowości przewidziano już w przywileju lokacyjnym z 1326 roku. Obecna budowla pochodzi z pierwszej połowy XIV wieku, natomiast pierwsze informacje na temat proboszcza z tej miejscowości zapisano w dokumencie z 1343 roku. Kościół został zdewastowany w 1410 roku, podczas wojny polsko-krzyżackiej. Po odbudowie, jego ponownej konsekracji dokonał w 1531 roku biskup warmiński Marcin Kromer. W 1801 roku budynek świątyni został przedłużony w kierunku zachodnim i dobudowano do niego obecną wieżę.

Opis

Jest to kościół orientowany, gotycki, o częściowo zatartych cechach, murowany z kamienia, z użyciem cegły w górnych częściach ścian i otynkowany. Wzniesiono go na rzucie wydłużonego prostokąta. Posiada przybudówki: zakrystię od północy i kruchtą od południa. Ściany opięte są uskokowymi szkarpami, ponad którymi biegnie wokół korpusu fryz opaskowy. Okna występują naprzemiennie z ostrołukowymi blendami. Szczyt wschodni zwieńczony został drewnianą wieżyczką (sygnaturka). Nad zakrystią znajduje się gotycki szczyt schodkowy ze sterczynami i blendami. W jednej z nich widnieje data 1526. Nie otynkowaną wieżę zdobią wnęki i okna o łukach półkolistych. Strop przykryto dachem tzw. namiotowym z chorągiewką z datą 1801. Wnętrze nawy przykrywa strop płaski, a zakrystię gotyckie sklepienie kolebkowe.

Wyposażenie

Wewnątrz zachował się cenny i urozmaicony stylowo wystrój: barokowy (ołtarze i ambona), rokokowy (ława kolatorska i konfesjonały) oraz klasycystyczny (empora organowa i obrazy). Ołtarz główny wykonano w 1694 roku, w Królewcu, w pracowni Izaaca Rigi, natomiast ołtarze boczne pochodzą z 1697 roku. Ambona została wykonana w 1732 roku. Zdobią ją rzeźby Chrystusa i Ewangelistów oraz w zaplecku obraz Kazanie św. Jana Chrzciciela. Chór muzyczny pochodzi z XIX wieku, natomiast organy z początku wieku XX. Granitowa chrzcielnica i kropielnica są średniowieczne. Ława kolatorska oraz pozostałe ławy wykonano w XVIII wieku. Z tego samego okresu pochodzą dwa konfesjonały. W pierwszej połowie XIX wieku wykonano obrazy Dwunastu Apostołów oraz Stacje Drogi Krzyżowej, zaś na początku XVIII wieku dwa rzeźbione krucyfiksy. W kościele znajdują się też cenne zabytki sztuki złotniczej, w tym m.in.:

• barokowa monstrancja w kształcie słońca z 1723 roku,
• kielich z 1687 roku, wykonany prawdopodobnie przez Michaela Jacobiego z Braniewa,
• dwa srebrne kielichy: jeden z 1699 roku, drugi datowany na XVII wiek,
• pacyfikał wykonany przez złotnika dobromiejskiego, Antoniego Kriegera,
• kadzielnica srebrna i łódka z około 1731 roku,
• lampa wieczna srebrna, z ażurowym ornamentem regencyjnym z około 1730 roku,
• dzban srebrny z około 1772 roku, wykonany przez złotnika elbląskiego Christofa Hermanna.

Zobacz też

• Marcin Kromer
• Michael Jacobi
• Antoni Krieger
• Izaac Riga
• Christof Hermann
• Ołtarze z kościoła pw. św. Wawrzyńca w Plutach

Bibliografia

1. Chrzanowski, Tadeusz: Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii / Tadeusz Chrzanowski. - Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1978. - S. 133-135.
2. Katalog zabytków sztuki. T. 2: Województwo elbląskie. Braniewo, Frombork, Orneta i okolice. Z. 1: tekst / pod red. Mariana Arszyńskiego i Mariana Kutznera. - Warszawa : Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1980. - S. 177-179.
3. Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej. Tom 1 / red. Bronisław Magdziarz. – Olsztyn : Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999. – S. 255-256.
4. Piskorska, Józefa: Złotnictwo sakralne na Warmii w okresie baroku. Cz. II, Ilustrowany katalog zachowanych dzieł / Józefa Piskorska. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 2007. – S. 89-91.

Linki

1. Kultura i sztuka: kościół św. Wawrzyńca w Plutach, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.pieniezno.bil-wm.pl [dostęp 11.12.2013 r.]