Kościół pw. Świętego Krzyża w Braniewie

Źródło: www.it.braniewo.pl

Źródło: www.it.braniewo.pl

Fot. Mieczysław Wieliczko.
Źródło: Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej. T. 1, red. B. Magdziarz, Olsztyn 1999, s. 129.

Fot. Anton Ulbrich. Portal w elewacji południowej. 1904/1909 rok.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 055294.

Źródło: M. Smoliński, Rzeźbiarz Jan Chrystian Schmidt: rola Warmii jako prowincji artystycznej w XVIII wieku, Olsztyn 2006, s. 279.

Źródło: www.it.braniewo.pl

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w pierwszej połowie XVIII wieku.

Lokalizacja

Świątynia została wybudowana na przedmieściach Braniewa, w pobliżu rzeki Pasłęki (obecna ulica Świętokrzyska).

Historia

Pierwsze informacje na temat małej drewnianej kapliczki, wzniesionej w tym miejscu przez jezuitów, pochodzą z 1631 roku. W latach 1665-1668 powiększono ją do wielkości kościoła. W 1722 roku biskup diecezji warmińskiej Teodor Andrzej Potocki wydał zgodę na budowę nowej świątyni murowanej. We wrześniu 1731 roku konsekrował ją biskup pomocniczy Michał Remigiusz Łaszewski. Budowę kopuły ukończono dopiero w 1742 roku. Do 1780 roku sanktuarium opiekowali się jezuici. Potem zakon ten w Prusach Wschodnich rozwiązano, a opiekę nad świątynią przejęli księża z kościoła św. Katarzyny w Braniewie. Od 1923 roku kustoszami sanktuarium zostali niemieccy redemptoryści. Odnowili oni kościół, a także dobudowali do niego klasztor, który stylem nawiązuje do wcześniejszej budowli. Po II wojnie światowej opiekę nad obiektem przejęli polscy redemptoryści. Odbudowali oni zniszczony klasztor i odrestaurowali sanktuarium. Dekretem arcybiskupa metropolity warmińskiego z 9 września 2009 roku świątynia została podniesiona do rangi Archidiecezjalnego Sanktuarium Krzyża Świętego.

Opis

Barokowy kościół wzniesiono na planie krzyża greckiego z kopułą na skrzyżowaniu. Jest to budowla ceglana i otynkowana. Jej elewacje zdobią nisze, w których umieszczone zostały posągi. Wewnątrz ściany świątyni podzielone są pilastrami dźwigającymi belkowanie. Na kolebkowych sklepieniach ramion znajduje się pozłacana dekoracja sztukatorska, a w czaszy kopuły – polichromia wykonana w 1951 roku. Po bokach prezbiterium usytuowane są dwie zakrystie o sklepieniach krzyżowych.

Wyposażenie

Cały wystrój utrzymano w stylu barokowym. Ołtarz główny oraz dwa ołtarze boczne tworzą we wnętrzu kompozycyjną i stylistyczną całość. Wszystkie wyszły z jednego warsztatu – Jana Chrystiana Schmidta z Reszla – i powstały w ramach tego samego zamówienia. W ołtarzu głównym z 1738 roku, umieszczono obraz „Tronu Łaski”, datowany na 1625 rok. Nieco wyżej znajduje się wizerunek św. Jana Nepomucena, drugiego patrona świątyni. Boczne ołtarze z pierwszej połowy XVIII wieku poświęcono Matce Boskiej Bolesnej i św. Walentemu. Dużą wartość artystyczną ma także ambona wykonana w 1745 roku przez Jana Freya, drewniana chrzcielnica w kształcie kielicha oraz malowidła na szkle w wewnętrznym portalu, przedstawiające Znalezienie Krzyża Świętego i jego Podwyższenie.

Kult cudownego obrazu

Miejsce, na którym znajduje się kościół jest szczególne. W 1626 roku, w czasie wojen szwedzkich, miało tu miejsce zdarzenie uznane za cud. Do obrazu, który wisiał na drzewie strzelali dla zabawy szwedzcy żołnierze. Trzy kule przeszyły obraz, a z powstałych otworów popłynęła ciecz podobna do krwi. Wieść o cudzie natychmiast rozeszła się po okolicy. Dotarła również do stacjonującego w pobliskich Rogitach, królewicza Władysława, późniejszego króla Polski. Na jego życzenie obraz został przewieziony do polskiego obozu, a następnie odesłany do Warszawy. Miejsce, w którym do tej pory się znajdował, stało się celem licznych pielgrzymek i modlitw wiernych. Obraz wkrótce powrócił do Braniewa i 12 października 1672 roku uroczyście wniesiono go do wybudowanej na przedmieściach nowej kaplicy. Od tej pory przy cudownym obrazie miało miejsce wiele uzdrowień, a do sanktuarium przybywały liczne pielgrzymki i procesje.

Zobacz też

• Teodor Andrzej Potocki
• Michał Remigiusz Łaszewski
• Bazylika Świętej Katarzyny Aleksandryjskiej w Braniewie
• Ołtarz główny w kościele pw. Świętego Krzyża w Braniewie
• Obraz „Tron Łaski” w kościele pw. Świętego Krzyża w Braniewie
• Ołtarz Matki Boskiej Bolesnej w kościele pw. Świętego Krzyża w Braniewie
• Ambona z kościoła pw. Świętego Krzyża w Braniewie
• Jan Chrystian Schmidt
• Jana Frey

Bibliografia

1. Bosko, Janina: Braniewski „Tron Łaski” / Janina Bosko // „Posłaniec Warmiński”. – 2009, nr 10, s. 49.
2. Kopiczko, Andrzej: Porta Domini: kościoły jubileuszowe i sanktuaria Świętego Krzyża w archidiecezji warmińskiej / Andrzej Kopiczko. – Olsztyn : „Posłaniec Warmiński”, 2002. – S. 130-135.
3. Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej. Tom 1 / red. Bronisław Magdziarz. – Olsztyn : Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999. – S. 128-129.
4. Rzempołuch, Andrzej: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich / Andrzej Rzempołuch. – Olsztyn : Remix, 1992. – S. 25-26.
5. Szymańska, Anna: Konserwacja obrazu „Tron Łaski” z kościoła Świętego Krzyża w Braniewie // „Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski”. – 2000, nr 2, s. 195-200..

Linki

• Braniewo: Sanktuarium Świętego Krzyża, materiał zamieszczony na stronie internetowej, www.naszawarmia.pl [dostęp 24.10.2013 r.]
• Sanktuarium p.w. Krzyża Świętego, materiał zamieszczony na stronie internetowej, www.it.braniewo.pl [dostęp 24.10.2013 r.]