Kaplica na zamku w Lidzbarku Warmińskim

Wnętrze w kierunku ołtarza głównego. Fot. G. Kumorowicz. 2010 rok.
Źródło: Kaplica na zamku w Lidzbarku Warmińskim, Olsztyn 2010, s. 45.

Kaplica w 1929 roku.
Źródło: E. Borodij, Lidzbark Warmiński na dawnych kartach i fotografiach: [1308-2008], Lidzbark Warmiński 2008, s. 72.

Kaplica w latach 70-tych XX wieku. Widok w stronę empory organowej.
Źródło: H. Domańska, Rezydencja Lidzbarska, Olsztyn 1973, s. [10].

Wspornik z wołem – symbolem św. Łukasza. Fot. H. Ramotowski.
Źródło: Kaplica na zamku w Lidzbarku Warmińskim, Olsztyn 2010, s. 51.

Wspornik z lwem – symbolem św. Marka.
Źródło: A. Bujak, Zamki i zamczyska, Warszawa 1993, s. 32.

Zabytek architektury i sztuki sakralnej sięgający XIV wieku, stanowiący część zamku w Lidzbarku Warmińskim.

Historia

Kaplica już w trakcie budowy zamku w Lidzbarku Warmińskim stanowiła punkt wyjścia dla całego architektonicznego założenia budowli, jednak w przeciwieństwie do kaplic w zamkach krzyżackich, pełniła funkcję świątyni otwartej, co również wpłynęło na jej kształt i utytułowanie. Wikaria św. Katarzyny przy ołtarzu głównym erygowana została przez biskupa warmińskiego Henryka III Sorboma w 1392 roku. W późniejszych latach ustanowiono jeszcze dwie: przy ołtarzu św. Jerzego i św. Eufemii (przemianowanym na świętokrzyski w połowie XVII wieku). W XVIII wieku w kaplicy istniały łącznie cztery ołtarze, w tym czarny pw. św. Franciszka Ksawerego. W kaplicy prowadzono prace konserwatorskie w latach 1928-1930 (odtworzono wówczas średniowieczne okna) oraz w latach 1972-1973 (kompleksowa rekonstrukcja). W 2010 roku konserwacji poddano ołtarze boczne i portale.

Opis

Kaplica usytuowana jest na pierwszym piętrze skrzydła południowego, które dzieli razem z Salą obrad (Salą rady). Jej wymiary to: długość - 17, 35 m, szerokość - 8,45, wysokość - 8,70 m. Jest jedną z nielicznych sal zamkowych, która, poza zmianą sklepienia i wyposażeniem nie uległy większym przeobrażeniom. Wskazywana przez część badaczy data powstania czteroosiowego sklepienia to około 1442 rok, a ponownego przesklepienia, na wielogwiaździste – po 1497 roku.

Charakterystyka

W kaplicy, poza sklepieniem, zachowały się inne elementy wyposażenia gotyckiego:

• cztery narożne wsporniki sklepienia ze sztucznego kamienia, pochodzące z czwartej ćwierci XIV wieku. Wyróżniają się wśród innych tego typu prac w Prusach wysokim poziomem artystycznym. Wsporniki zakończone są symbolami Ewangelistów – od zachodu lew (św. Marek) i wół (św. Łukasz), od wschodu – Anioł (św. Mateusz) i orzeł (św. Jan) – obecnie zakryte rokokową boazerią i chórem muzycznym;
• klatka schodowa osadzona w grubości muru dzielącego skrzydło południowe od wschodniego. Spiralne schody, podobnie jak schody Sali obrad, prowadziły na poddasze. Dostępne one były zarówno od strony kaplicy, jak i małej zakrystii mieszczącej się w skrzydle wschodnim;
• fragmenty malowideł gotyckich. Większość prac na ścianach została zmyta podczas prac zarządzonych przez biskupa Adama Stanisława Grabowskiego. Zachowały się jednak mocne barwy (złoto, czerwień i błękit) na wspornikach i dolnych odcinkach żeber przy emporze muzycznej oraz za ołtarzami bocznymi. Pozostałości gotyckich fresków widoczne są także w ościeżach wschodniego ostrołukowego okna kaplicy.

Obecnie dominujący wystrój kaplicy jest rokokowy i pochodzi głównie z lat 1749-1755 oraz 1760 roku. Fundację biskupa Grabowskiego upamiętnia kartusz na sklepieniu z herbem Zbiświcz. Cały wystrój kaplicy przedstawia spójną koncepcję artystyczną. Główne elementy wystroju to:

• ołtarz główny z kopią obrazu „Mistyczne zaślubiny św. Katarzyny Aleksandryjskiej” (oryginał zabrany po II wojnie światowej do innego kościoła, obecnie uznany za zaginiony);
• ołtarze boczne z 1753 roku - św. Eufemii i św. Jerzego (ołtarz konsekrowany przez biskupa Szembeka jako główny, jednak za czasów biskupa Grabowskiego ponownie odsunięty do roli bocznego). Ołtarze są dziełem Jana Chrystiana Schmidta i Chrystiana Bernarda Schmidta z Reszla;
• chór muzyczny i organy z 1760 roku, przebudowane w XIX wieku, zniszczone w 1945 roku, zrekonstruowane w latach 70-tych XX wieku;
• cenne freski z 1755 roku, autorstwa Józefa Korzeniewskiego z Lidzbarka Warmińskiego, nadwornego malarza biskupa Grabowskiego;
• portal nad wejściem do kaplicy i kartusz fundatora biskupa Michała Stefana Radziejowskiego z końca XVIII wieku;
• rokokowa marmurowa posadzka;
• rokokowa kazalnica;
• ambona;
• relikwiarz św. Benedykta z 1755 roku, autorstwa wybitnego rzeźbiarza Jana Jerzego Plerscha (Plersza).

Do 1930 roku nad ołtarzem głównym znajdował się gotycki witraż z wizerunkiem św. Józefa z Dzieciątkiem i barankiem. W 2010 roku został odtworzony.

Ciekawostki

• Kaplica i sala obrad ogrzewane były prawdopodobnie przez podłogę (jak w Malborku). Świadczyć o tym mogą zachowane w piwnicy pod salą obrad fragmenty pieca.
• Zaginiony obraz w ołtarzu głównym zastąpił obraz św. Jerzego z kościoła pw. św. Piotra i Pawła w Lidzbarku Warmińskim, autorstwa Józefa Korzeniewskiego.

Bibliografia

1. Borodij, Eugeniusz: Lidzbark Warmiński na dawnych kartach i fotografiach : [1308-2008] / Eugeniusz Borodij. - Lidzbark Warmiński : Oficyna Poligraficzna, 2008. – S. 72-73.
2. Kaplica na zamku w Lidzbarku Warmińskim. Dzieje - Architektura - Fundacje artystyczne - Konserwacja i restauracja / pod red. Andrzeja Rzempołucha. - Olsztyn: Muzeum Warmii i Mazur, 2010. – S. 49-64.
3. Radtke, Edward: Rezydencja Lidzbarska biskupów warmińskich / Edward Radtke. - Olsztyn : OBN, 2010. – S. 135-145.
4. Rzempołuch, Andrzej: Lidzbark Warmiński / Andrzej Rzempołuch. - Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1989.
5. Rezydencja Lidzbarska / [aut. Hanna Domańska [et al.] ; red. Roman Marchwiński] ; Muzeum Mazurskie w Olsztynie ; Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej w Olsztynie. - Olsztyn : 1973, s. [34].