Marcin Kromer

Marcin Kromer ((1512-1589).
Źródło: http://files.karnet.krakow.pl

Marcin Kromer ((1512-1589) - "polski Liwiusz”, sekretarz królewski i biskup warmiński, historyk, polski kronikarz, pisarz i dyplomata, autor licznych dzieł historycznych, jeden z przywódców polskiej kontrreformacji, jego dzieło "Polska" spopularyzowało nasz kraj w XVI-wiecznej Europie

Korzenie, studia

Marcin Kromer urodził się 11 listopada 1512 r. w Bieczu, spolonizowanej rodzinie mieszczanina Grzegorza i szlachcianki Agnieszki z Czermińskich. Miał czterech braci i siostrę. Po ukończeniu szkoły parafialnej studiował w Akademii Krakowskiej ( 1528 – 1530), gdzie uzyskał tytuł bakalarza, a później także we Włoszech, w Padwie i Bolonii (1537), gdzie zdobył tytuł doktora. Powrócił do Polski w 1540 roku.

Kariera dworska , droga na stolicę biskupią

W 1540 r. dostał się na dwór biskupa krakowskiego Piotra Gamrata. W 1542 r. przyjął święcenia kapłańskie, a w 1545 r. po jego śmierci znalazł kolejnego patrona w osobie biskupa krakowskiego Samuela Maciejowskiego.

W latach 1545-58 został sekretarzem królewskim, uczestnicząc m.in. w licznych i ważnych poselstwach. Międzynarodową sławę zapewniła Kromerowi publikacja zawierająca tłumaczenia z greckiego na łacinę katechez homiletycznych Jana Chryzostoma.

W 1551 r. na polecenie króla dokonał rejestracji archiwum skarbca koronnego na Wawelu. Prace przy porządkowaniu Archiwum Koronnego były dla Kromera impulsem do napisania dwóch najsłynniejszych dzieł: "Polska, czyli o położeniu, obyczajach, urzędach Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego" oraz "O pochodzeniu i czynach Polaków ksiąg trzydzieści". Za prace historyczne Kromer został w 1552 r. przez Zygmunta Augusta nobilitowany czyli podniesiony do stanu szlacheckiego. W latach 1558 - 64 Kromer był stałym posłem na dworze cesarza Ferdynanda I Habsburga.

biskup warmiński, kontreformator

W 1579 r., po śmierci Stanisława Hozjusza, którego był współpracownikiem i koadiutorem, został mianowany biskupem warmińskim. Ogłosił to dokument wydany przez króla Stefana Batorego,w Wilnie 7 października 1579 roku.

Kromer rządził diecezją 20 lat, w pierwszej połowie jako koadiutor, w drugiej jako konsekrowany biskup. Sakry udzielił Kromerowi biskup włocławski Stanisław Karnkowski 6 grudnia 1579 r. w kościele ojców Bernardynów w Warszawie. Marcin Kromer jako koadiutor i biskup warmiński cieszył się wielkim zaufaniem i uznaniem papieży. W Kurii Rzymskiej oceniano go jako przyjaciela Hozjusza. Ponadto Kromer przesyłał swoje działa teologiczne papieżom i kardynałom, dzięki czemu zdobył u wielu uznanie.

Wielkim upokorzeniem dla Kromera był fakt, że nie brał udziału w sejmiku pruskim. Stany pruskie nie dopuściły go do przysięgi i objęcia urzędu przewodniczącego. Jedynym powodem był brak obywatelstwa pruskiego. Przy każdej okazji stany występowały do króla o pozbawienie Kromera biskupstwa warmińskiego. Przy braku możliwości działania w dzielnicy pruskiej Kromer skupiał się na biskupstwie warmińskim. W latach 1572-1574 dokończył wizytację rozpoczętą przez Hozjusza, potem przeprowadził wizytację generalną diecezji warmińskiej (1581- 1582). Zrealizował także trzy synody diecezjalne ( 1575, 1577, 1582).

Ostro traktował innowierców. Często skazywał ich na banicję. Konfiskował książki innowiercze wystawiane na rynkach miast warmińskich. Przestrzegał przepisów konstytucji biskupa Maurycego Ferbera z 1526 roku, zabraniającej innowiercom posiadania ziemi na Warmii. Współpracował z jezuitami w Braniewie, dbał o seminarium i wydawał księgi liturgiczne.

W 1583 r. Kromer wydał poprawione statuty dla kapituły katedralnej i kolegiackiej. Dokonał reformy ksiąg liturgicznych. „Agenda czyli rytuał” ukazała się w dwóch częściach: „O sakramentach” ( 1574) i „O innych ceremoniach liturgicznych” ( 1578). W 1576 r. wydany został w jego opracowaniu brewiarz a w 1587 mszał. Niektóre księgi Kromera wydane zostały w języku ludowym, czyli niemieckim i polskim. W 1571 roku Kromer wydaje drukiem dwanaście katechez w języku łacińskim, polskim i niemieckim. Związany z rodzinnym Bieczem pomógł w odbudowie wieży ratuszowej, w 1553 r. zreformował szkołę parafialną w duchu humanistycznym, a także ufundował stałe stypendium dla czterech mieszkańców Biecza studiujących w Krakowie. Zmarł w 1589 r. w Lidzbarku Warmińskim, pochowany został w katedrze fromborskiej.

Pisarz, kronikarz, historyk

„ O sprawach, dziejach i wszystkich innych potocznościach koronnych polskich. ksiąg XXX”.
Źródło: http:// www.artinfo.pl

Kromer wszedł do literatury polskiej jako wybitny pisarz łacińsko-polski. Do dzieł, które zapewniły mu miejsce wybitne wśród pisarzy renesansowych należy czteroczęściowy polemiczny utwór : "O wierze i nauce luterańskiej. Rozmowa dworzanina z mnichem" (1551- 1554.). Dzięki temu dziełu Kromer uważany jest przez część badaczy literatury za pierwszego polskiego prozaika i humanistę w polskim piśmiennictwie katolickim.

Kromer jest również autorem licznych dzieł historycznych, min. wydanego czterokrotnie w Bazylei ( 1555, 1558, 1568, 1582) : "De origine et rebus gestis Polonorum libri XXX" („ O sprawach, dziejach i wszystkich innych potocznościach koronnych polskich. ksiąg XXX”). Publikacja obejmuje dzieje Polski od początków do 1506 roku. To dzięki temu dziełu Kromer zyskał sławę historyka narodowego, polskiego Liwiusza. Kromer pracując nad tym dziełem korzystał z kronik Jana długosza.

Z inicjatywy króla Stefana Batorego sejm warszawski w 1580 r. złożył Kromerowi podziękowanie za to historyczne dzieło. Niewątpliwą zasługą Kromera było to, iż jego dzieła przybliżyły Polskę mieszkańcom XVI-wiecznej Europy. Pokazały, Europie państwo zorganizowane tak jak inne, potężne i zasługujące na uwagę.

Drugie jego równie znane dzieło to "Polonia sive de situ, populis, moribus, magistratibus et republica regni Polonici libri duo" (1577 r.). Umownie nazywane jest jako „Polonia geograficzno - ustrojowa". Na język polski dzieło przełożył Władysław Syrokomla. Wydano je w 1853 r. w Wilnie, w oficynie Józefa Zawadzkiego, pod tytułem: „Polska, czyli o położeniu, obyczajach, urzędach Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego”.

Upamiętnienie

Od Hozjusza do Ignacego Krasickiego – powitanie nowego biskupa wjeżdżającego uroczyście do swej diecezji odbywało się w miejscowości Bałdy, leżącej jeszcze po stronie mazurskiej, o kilkaset zaledwie metrów od granic Warmii. Tam na spotkanie biskupa i jego orszaku udawała się delegacja kapituły warmińskiej. W Bałdach składano biskupom pierwszy hołd i witano ich uroczyście w imieniu kapituły warmińskiej – partnera biskupa w rządach na Warmii. Następnie nowy biskup witany był również przez kapłana z Butryn, który wychodził na jego spotkanie wraz ze swymi parafianami. Powitaniom towarzyszyły śpiew i muzyka. Następnie uroczysty orszak kierował się wprost do kościoła w Butrynach. Tam ustawiano ozdobną, specjalnie na ten cel wybudowaną drewnianą bramę – symboliczne „Wrota Warmii”, przez które pasterz wkraczał do swego dominium. Na bramie umieszczano herby: Warmii, kapituły warmińskiej i biskupa. Tym samym traktem – „warszawskim”, którym przyjeżdżali biskupi odbywał się kiedyś szmugiel broni dla powstańców walczących w Powstaniu Styczniowym.

W 2006 r., wiele lat po tych wydarzeniach aleja została zrekonstruowana. Obok symbolicznych „Wrót Warmii” stoją tu gabloty z informacjami historycznymi. Na obsadzonym starymi lipami odcinku o długości około 1200 metrów umieszczono pamiątkowe kamienie i 51 tablic poświęconych biskupom warmińskim.

19 września 2012 roku w Zamku Biskupów Warmińskich w Lidzbarku Warmińskim ( a dnia kolejnego w Olsztynie) po raz jedenasty, w ramach cyklu "Dni Dziedzictwa Warmii" odbyła się ogólnopolska konferencja naukowa, tym razem poświęcona Marcinowi Kromerowi, zat.: „Marcin Kromer i jego czasy”. Organizatorem Konferencji było Starostwo Powiatowe w Lidzbarku Warmińskim, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Warmińska Kapituła Katedralna, Muzeum Warmii i Mazur oraz Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UWM w Olsztynie. Konferencja stała się okazją do uczczenia 500 - setnej rocznicy urodzin wybitnego warmińskiego biskupa.

Bibliografia

1. Achremczyk S., Marchwiński R., Przeracki J., Poczet biskupów Warmińskich, Olsztyn 1984.
2. Borawska T., Borzykowski M., Kopiczko A., Wojtkowski J., Słownik biograficzny kapituły warmińskiej, Olsztyn 1996.
1. Ludzie godni pamięci: warmińsko-mazurscy patroni olsztyńskich ulic/ Jan Chłosta.-Olsztyn: Książnica polska,1997.
3. Poczet biskupów warmińskich. Pod red. Stanislawa Achremczyka. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 2008.
4. Janusz Tazbir, Świt i zmierzch polskiej reformacji, Wiedza Powszechna, Warszawa 1956.
5. http://dziedzictwo.ekai.pl
6. http://www.kiermas.pl