Tekst źródłowy strony Wojciech Kętrzyński

[[Image:2_Portret_Ketrzynskiego.jpg|thumb|right|200px|Wojciech Kętrzyński<br>Źródło:http://www.gizycko.pl/]]
(1838-1918) – działacz [[ewim:Mazury|mazurski]], historyk,  polityk, bibliotekarz, kustosz, etnograf, publicysta i poeta, wieloletni dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie 
== Rodzina<br>  ==
[[Image:Tablica_w_Gizycku.jpeg|thumb|left|150px|Tablica pamiątkowa w Giżycku, miejscu urodzin W.Kętrzyńskiego<br>Źródło:http://www.giżycko.pl]]Urodził się w [[ewim:Giżycko|Giżycku]], 11 lipca 1838 r.,  jako Adalbert von Winkler, syn Józefa Winklera, oficera pruskiego i Niemki Eleonory z domu Raabe, pochodzącej z [[ewim:Nowa Wieś (gmina Iława)|Nowej Wsi]] pod [[ewim:Iława|Iławą]]. Ojciec wywodził się  ze szlacheckiej rodziny, a nazwisko zawdzięczał miejscowości "Kętrzyno" w powiecie wejherowskim. Dziadkowi dopisano „von Winkler” do nazwiska, a ojciec Wojciecha Kętrzyńskiego zaczął używać już tylko samego dopisku.

== Nauka<br>  ==
W latach 1849-1853 (po śmierci ojca w 1846 r.) przebywał w Domu Sierot po Wojskowych w  Poczdamie. W dwa lata, od 1853 do 1855, zrobił pięcioletni kurs progimnazjum w Lecu ([[ewim:Giżycko|Giżycko]]) a następnie Gimnazjum w Rastemborku ([[ewim:Kętrzyn|Kętrzyn]]). W 1859 r. zdał egzamin maturalny i 13 października tegoż roku rozpoczął studia historyczne na Wydziale Filozoficznym [[ewim:Albertyna|Uniwersytetu Albertyna w Królewcu]]. Dzięki studiom historycznym poznał przeszłość własnego rodu. Przekonał się, że był on od wieków polski i szlachecki. W 1856 r. z listu od siostry dowiedział się też o swoim  polskim pochodzeniu i dawnym nazwisku rodowym „Kętrzyński". Złożył wówczas wniosek do władz uniwersyteckich i urzędowo przeprowadził zmianę imienia i nazwiska z „Adalbert von Winkler ” na „Wojciech von Kętrzyński”. Pisał w 1861 r. : „Byłem zatem Polakiem już nie tylko z przekonania, ale i z nazwiska…”<ref>Cyt. za:Ludzie godni pamięci: warmińsko-mazurscy patroni ulic / Jan Chłosta. – Olsztyn:Książnica Polska, 1997, s.64.</ref>.  
== Działalność patriotyczna<br>  ==
Kętrzyński brał udział w powstaniu styczniowym, przewożąc tajne dokumenty i broń. Został aresztowany 11 września 1663 r., za przewóz broni dla ks. Mariana Kwiatkowskiego, komendanta wojennego w Janowie pod Orzycem i osadzony w więzieniu, w [[Brama Górna w Olsztynie|Górnej Bramie w Olsztynie]].
[[Image:Ketrzynski_Olsztyn.JPG|thumb|left|150px|Olsztyn- tablica upamiętniająca miejsce uwięzienia W.Kętrzyńskiego za udział w powstaniu styczniowym<br>Źródło:http://commons.wikimedia.org/wiki/]]Olsztyński sąd uwolnił Kętrzyńskiego, ale został  on ponownie aresztowany w październiku tegoż roku i osadzony w  więzieniu Moabit w Berlinie. Tam, w trakcie „Polen Protzesu”, usłyszał początkowo zarzut zdrady stanu, potem został od tego zarzutu uniewinniony i w końcu w grudniu 1864 r. skazany na rok twierdzy kłodzkiej. Podczas mowy obrończej w czasie procesu berlińskiego powiedział: „Mój ojciec był Polakiem, moja matka jest Niemką (...) mimo to zawsze czułem się Polakiem, nawet wtedy, kiedy nie rozumiałem żadnego słowa po polsku.”<ref>Cyt. za:http://mojemazury.pl/22128,Jak-Adalbert-von-Winler-zostal-Wojciechem-Ketrzynskim.html.</ref>. W więzieniu przetłumaczył na łacinę swoją pracę doktorską „O wojnie, którą Bolesław Wielki stoczył z królem niemieckim Henrykiem w latach 1002-1005". Po wyjściu na wolność, udał się z powrotem do [[ewim:Królewiec|Królewca]] na uniwersytet, gdzie rozprawę obronił 12 grudnia 1865 r. 
Mówi się, że Kętrzyński "wrócił Mazury Polsce, a Polskę Mazurom". W 1871 r. założył on tajne [[ewim:Towarzystwo Mazurskiej Inteligencji Ludowej|Towarzystwo Mazurskiej Inteligencji Ludowej]], później przekształcone w [[ewim:Komitet Niesienia Pomocy Mazurom|Komitet Niesienia Pomocy Mazurom]] (1872), następnie zaś  w [[ewim:Centralny Komitet dla Mazur, Śląska i Pomorza|Centralny Komitet dla Mazur, Śląska i Pomorza]]. Wspierał materialnie "Gazetę Lecką" oraz "Mazura". W wielu reportażach odsłaniał niebezpieczeństwo zniemczenia ludności mazurskiej, z jednej strony, a głębokie przywiązanie tejże do kultury i języka polskiego, z drugiej. Najbardziej głośne stały się jego "Szkice Prus Wschodnich", będące jakby kontynuacją wydrukowanej w 1872 r. broszury "O Mazurach", w której zwracał się o pomoc dla wynaradawianych Mazurów. Jego rozprawy naukowe dały nieomylne świadectwo naszych praw do Pomorza, Prus Zachodnich i Wschodnich, do Królewca.
[[Image:Okladka.jpg|thumb|right|160px|<br>Źródło:http://kpbc.umk.pl/]]

== Dorobek naukowy<br>  ==
Interesował się średniowiecznymi stosunkami polsko-niemieckimi, dziejami [[ewim:Zakon Krzyżacki|Zakonu Krzyżackiego]] i historią praojczyzny Słowian. Opublikował ponad dwieście dzieł, rozpraw i artykułów, z których najważniejsze dotyczą dziejów i etnografii Pomorza i Mazur, kwestii krzyżackiej,jak również wędrówek Słowian na terenach Europy Zachodniej.
Wprowadził do nauk polskich problematykę prusko – mazurską. Jego prace poświęcone były bowiem zagadnieniom narodowości polskiej i polskim nazwom miejscowości Prus Zachodnich i Wschodnich oraz Pomorza. Poprzez poszukiwania w dokumentach ustalał on rodowody zgermanizowanych Mazurów i Kaszubów.

Opublikował ponad dwieście dzieł, rozpraw i artykułów, z których najważniejsze dotyczą dziejów i etnografii Pomorza i Mazur, kwestii krzyżackiej, jak również wędrówek Słowian na terenach Europy Zachodniej.<ref>Cyt. za:http://www.lwow.com.pl/naszdziennik/ketrzynski.html / Piotr Czartoryski-Sziler, Wielcy zapomniani Wojciech Kętrzyński - obrońca polskości Warmii i Mazur.</ref>. 
W latach 1871-1873 zajmował się archiwaliami na Pomorzu, był to materiał do książki "O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich", którą opublikował w 1882 roku. Kętrzyński przeprowadził w niej dowody fałszowania dokumentów przez Krzyżaków, dzięki którym mogli oni tworzyć swoją państwowość na polskich ziemiach. 

Ogromną pracę badawczą włożył w napisanie książki noszącej tytuł: "Nazwy miejscowe polskie Prus Zachodnich, Wschodnich i Pomorza wraz z ich przezwiskami niemieckimi". Po wojnie, po zmianie granic Polski, praca ta udowodniła zniemczenie bardzo wielu pierwotnych polskich nazw, była w niektórych wypadkach jedynym źródłem powrotu do autentycznego  polskiego nazewnictwa geograficznego wspomnianych regionów, miejscowości i przywróciła ich dawne, prawdziwe brzmienie.

Władze pruskie odmawiały Kętrzyńskiemu zatrudnienia na terenach, gdzie mieszkali Polacy, pracował więc jako bibliotekarz w Kórniku, Brąchnówku, Nawrze i Wałczu. Z powodu trzykrotnego sprzeciwu władz austriackich nie otrzymał też profesury na Uniwersytecie Jagiellońskim. 
Ostatecznie od 1873  zaczął pracować w Zakładzie im. Ossolińskich we Lwowie najpierw jako sekretarz naukowy, od 1874 – jako kustosz i wreszcie od 1 listopada 1876 – jako  dyrektor. Przez ponad 40 lat pracy w Zakładzie, Wojciech Kętrzyński przekształcił placówkę w znaczący ośrodek naukowy, zgromadził w nim wiele bezcennych rękopisów i starodruków. Niektóre z nich doczekały się opracowania jego autorstwa i zostały również wydane ( 1894 r.- pierwsza monografia Zakładu Narodowego im. Ossolińskich; 1881-1890 -  trzytomowy "Katalog rękopisów biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich" ). Dzięki staraniom Kętrzyńskiego Ossolineum uzyskało prawo do wydawania podręczników szkolnych.

Kętrzyński w swoim dorobku ma  opracowanie ok. 70 tekstów dokumentów średniowiecznych, 128 dokumentów z lat 1105-1399 wydrukowanych w "Kodeksie dyplomatycznym klasztoru tynieckiego", trzy tomy - siedemset stron druku - Katalogu rękopisów "Ossolineum".
Do najważniejszych prac naukowych Wojciecha Kętrzyńskiego należą publikacje, takie, jak: ”Nazwy miejscowe Prus Wschodnich, Zachodnich i Pomorza z przezwiskami niemieckimi”, ”O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich”, „O powołaniu Krzyżaków przez księcia Konrada”. Kętrzyński był członkiem wielu polskich i zagranicznych towarzystw naukowych, min. Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu, Akademii Umiejętności w Krakowie, Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Literarischen Gesellschaft Masovia w Giżycku. Współpracował z również wieloma czasopismami historycznymi w Polsce i zagranicą.
== Twórczość literacka<br>  ==
Kętrzyński był nie tylko historykiem, ale też poetą. Pisał wiersze, przez jakiś czas po niemiecku, ponieważ nauka języka ojczystego nie przychodziła mu łatwo. W tomiku pod znamiennym tytułem "Aus dem Liederbuch eines Germanisierten" ("Ze śpiewnika pewnego zniemczonego") opisywał przełom, jaki nastąpił w jego życiu po dostaniu pamiętnego listu od siostry. Zbiorek opublikowany w 1886 roku we Lwowie został prawie w całym nakładzie wykupiony i zniszczony przez zaborczą policję austriacką. Kiedy ukazał się ponownie w 1938 roku, już po śmierci autora, wydanie zniszczyli z kolei hitlerowscy okupanci. Pierwszym tłumaczem wierszy Kętrzyńskiego był Michał Kajka. On sam tłumaczył na niemiecki wiersze Mickiewicza, Ujejskiego i Pola. Współpracował z Oskarem Kolbergiem. To jemu przekazał zbiór pieśni mazurskich, uzupełniając zbiory [[ewim:Gustaw Gizewiusz|Gustawa Gizewiusza]]. Podczas pisania „Potopu” Sienkiewicz korzystał z wiedzy Kętrzyńskiego. 
== Upamiętnienie<br>  ==

Wojciech Kętrzyński zmarł 15 stycznia 1918 roku we Lwowie, nie doczekawszy odzyskania przez Polskę niepodległości. Część rodziny Kętrzyńskiego osiedliła się w Warszawie, a niektórzy z niej wyemigrowali do Kanady.
[[Image:Lyczakow.jpg|thumb|left|160px|Grób W.Kętrzyńskiego na Cmentarzu Łyczakowskim<br>Źródło:http://pl.wikipedia.org/w/]] Został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim,  niedaleko grobu Marii Konopnickiej. W czasie okupacji Lwowa Sowieci, bezczeszczący cmentarz Łyczakowski, „zmietli” z powierzchni ziemi  min. także jego grób. Rodacy miejsce to ustalili „na wyczucie”, ustawiono tam tablicę z napisem: „Wojciech Kętrzyński. 1838-1918. Wielki syn Narodu Polskiego. Pracą całego życia przybliżał zespolenie Mazur i Warmii z Macierzą. Społeczeństwo województwa olsztyńskiego".
Pamięć Wojciecha Kętrzyńskiego uczczono, nadając w 1946 mazurskiemu miastu Rastembork nazwę [[ewim:Kętrzyn|Kętrzyn]].
[[Image:Pomnik_w_Ketrzynie_.jpg|thumb|right|200px|Pomnik W.Ketrzyńskiego w Kętrzynie. Pamięć Wojciecha Kętrzyńskiego uczczono, nadając w 1946 mazurskiemu miastu Rastembork nazwę Kętrzyn. <br>Źródło:http://pl.wikipedia.org/wiki/]]
Nazwiskiem jego nazwano wiele ulic, nadano imiona szkołom (m.in. [[ewim:Szkoła Podstawowa z Oddziałem Integracyjnym nr 2 im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Szczytnie|Szkole Podstawowej nr 2 w Szczytnie]], [[ewim:Publiczne Gimnazjum Nr 3 im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Kętrzynie|Gimnazjum nr 3]] i [[ewim:I Liceum Ogólnokształcące im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Kętrzynie|Liceum nr 1]] w Kętrzynie) i instytucjom. Jedna z najważniejszych placówek badawczych i naukowych w Olsztynie - [[Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie|Ośrodek Badań Naukowych]] w założony w 1963 r. z dumą nosi imię Wojciecha Kętrzyńskiego. W latach 1969–1994 Kętrzyński był także patronem Centrum Szkolenia Specjalistów Artylerii i Radiotechniki w Bemowie Piskim przemianowanego w 1992 na Centrum Szkolenia Specjalistów Wojsk Rakietowych).

== Przypisy<br>  ==
<references/> 

== Źródła<br>  ==

1.Słownik Warmii /Jan Chłosta. –  Olsztyn : Littera, 2002, str. 257–258.<br>
2.Ludzie Olsztyna / Jan Chłosta. – Olsztyn : Posłaniec Warmiński, 2003.<br>
3.Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla XIX i XX wieku (do 1945 roku) /Tadeusz Oracki
- Warszawa, 1983.<br>
4.http://mojemazury.pl/<br>

[[Category:Historia kultury|Kętrzyński,Wojciech]]
[[Category:Badacze historii i kultury|Kętrzyński,Wojciech]]
[[Category:1801-1918|Kętrzyński,Wojciech]]
[[Category:Olsztyn|Kętrzyński,Wojciech]]
[[Category:Powiat giżycki|Kętrzyński,Wojciech]]
[[Category:Giżycko|Kętrzyński,Wojciech]]
[[Category:Wydawcy|Kętrzyński,Wojciech]]
[[Category:Konserwatorzy zabytków i muzealnicy|Kętrzyński,Wojciech]]
[[Category:Bibliotekarze i księgarze|Kętrzyński,Wojciech]]
[[Category:Pisarze i poeci|Kętrzyński,Wojciech]]
[[Category:Literatura|Kętrzyński,Wojciech]]
[[Category:Etnografia|Kętrzyński,Wojciech]]
[[Category:Wielkie postaci Warmii i Mazur|Kętrzyński,Wojciech]]