Tekst źródłowy strony System kanalizacji w Olsztynie według projektu Sir Isaaca Shonea

[[Image:Stacja model.jpg|thumb|right|300px|Model poglądowy stacji w Muzeum Nowoczesności w Olsztynie.  <br>Źródło: Archiwum [[Andrzej Cieślak|Andrzeja Cieślaka]]]]
[[Image:Stacja tablica.jpg|thumb|right|300px|Tablica upamiętniająca przy al. Wojska Polskiego w Olsztynie. <br>Źródło: Archiwum [[Andrzej Cieślak|Andrzeja Cieślaka]]]]

System Shone'a to nowatorskie rozwiązanie kanalizacyjne, zaprojektowane w XIX w. przez walijskiego inżyniera, Isaaka Shone'a. Było użytkowane w Olsztynie od 1899 r. do lat 60. XX w.

==Historia==
Sir Isaac Shone urodził się w Brymbo, w pobliżu Wrexham, w Północnej Walii, 30 kwietnia 1836 roku (zmarł w Putney 19 czerwca 1918 roku, w wieku 82 lat). W latach 1878-1879 był burmistrzem Wrexham. System Shone'a był na tyle popularny, że zamontowano go nawet w Londynie-jego elementy znajdowały się m.in. pod Houses of Parliament, Royal Courts of Justice, Hampton Court. Podstawową częścią systemu kanalizacyjnego jest żeliwny, hermetyczny zbiornik, zwany stacją ejektorową. Stacja miała za zadanie wtłaczać ścieki spływające do niej grawitacyjnie do będącego na wyższym poziomie odpływu.

*Lokalizacje
Olsztyn został podzielony na 7 części - każdą z nich obsługiwała inna stacja budowana w najniższych punktach

**stacja I- ul. Górna („przy Moście św. Jana”)
**stacja Ia- ul. Knosały („przy Miejskim Urzędzie Budowlanym”)
**stacja II- ul. Wyzwolenia/11 Listopada („Górne Przedmieście”)
**stacja III- ul. Nowowiejskiego („przy młynie”)
**stacja IV- al. Wojska Polskiego („przy rzeźni”)
**stacja V- ul. Bohaterów Monte Cassino ("Bezimienna"- uliczka wchodząca między koszary artylerii i piechoty)
**stacja VI- przed Dworcem Głównym („przy dworcu”)

W 2010 r. podczas remontu i rozbudowy ulic Wojska Polskiego i Artyleryjskiej odnaleziono starą studnię kanalizacyjną. Po naukowych ekspertyzach okazało się, że
to nieużywana od lat, pochodząca z  XIX wieku pomocnicza przepompownia ścieków. Odkryta studnia była częścią stacji ejektorowej VI, czyli jednej z pierwszych siedmiu komór kanalizacyjnych systemu Shone'a. Miasto posiadał ekologiczny i nowoczesny system kanalizacji ściekowej. Był on ustawicznie powiększany w latach 1898-1912. Decyzję o budowie podjął burmistrz Olsztyna [[ewim:Oskar Belian|Oskar Belian]]. Ważnym argumentem za systemem Shone'a była groźba wybuchu epidemii cholery. Budowę rozpoczęto w 1898 r., a 29 lipca 1899 r. uroczyście oddano do użytku. "System Shone'a" wybrano ze względu na ówczesne niskie (w porównaniu do innych) koszty wdrożenia - 900 tys. marek.

==Ogólny opis systemu==

W 1907 roku długość olsztyńskiej sieci sanitarnej wynosiła ok. 35 km. Do usunięcia 435 m³ ścieków zużywano w tym czasie 340 ton węgla. 

W 1912 r. sieć zmodernizowano o kompresor z napędem elektrycznym. Pozwalał on na czterokrotnie mocniejsze sprężanie powietrza.

Sprężone do 3 atmosfer powietrze wytwarzane było przez maszynę parową w stacji wodociągowej nad jeziorem Ukiel i gromadzone w nieprzepuszczalnych zbiornikach z żelaza. Gdy stan ścieków w ejektorze osiągnął ustaloną pojemność, zamontowane urządzenie pławne otwierało zawory, uwalniając sprężone powietrze, które wpychało ścieki do rur biegnących oczyszczalni ścieków przy ul. Leśnej. 

Do czwartej stacji ejektorowej przy obecnej ul. Wojska Polskiego wpływały również ścieki ze stacji VI niedaleko Dworca Głównego. Przez tą dodatkową rolę stacja przy ul. Wojska Polskiego należała do największych w mieście.
Ustawione tu dwa ejektory wykonane zostały z nitowanych blach żelaznych. Urządzenia owe były wyjątkowo duże- ich pojemność wynosiła ok. 3,5 tys. litrów, średnica-2 m. Mieszcząca je komora o betowych ścianach otrzymała narys owalu oraz wymiary ok. 4 m szerokości, 5,5 m długości oraz wysokość ok. 5 m. Stacja podnosiła ścieki do rur odpływowych, leżących ok. 1,2 m powyżej nich. 

Po II wojnie światowej sieć kanalizacyjna liczyła 98 km. Do sieci podłączonych było 1480 nieruchomości, ale przez miejską oczyszczalnię przepływało tylko ok. 30 procent ścieków, resztę odprowadzano niestety bezpośrednio do Łyny.

Ze względu na zmniejszające się światło przepływu, brak części zamiennych i nieszczelność przewodów pneumatycznych ostatnie olsztyńskie ejektory zakończyły pracę pod koniec lat 60. tych XX w.

==Zobacz też==
*[[Wieża Ciśnień w Olsztynie]]

==Bibliografia==

#Rafał Bętkowski, Angielski system, "Debata", 01.10.2010,
#Jaźwiński, W środku klasa, ale studnia typowa, "Gazeta Olsztyńska", 01.10.2010, 
#Rafał Bętkowski, Jest konsensus. Komora ocaleje!, "Debata", 21.11.2010, 
#Olsztyn 1945-1970, Cz. Browiński, Pojezierze, Olsztyn, 1974
==Źródła informacji==

#Informacje nadesłane przez [[Andrzej Cieślak|Andrzeja Cieślaka]]
#Internet: The History of Sanitary Sewers

[[Category:1801-1918]]
[[Category:Olsztyn]]
[[Category:Zabytki techniki]]