Tekst źródłowy strony Ołtarz Świętego Krzyża w kaplicy na zamku w Lidzbarku Warmińskim

[[Image:oltarz krzyz_kaplica_zamek_lidzbark_1.jpg|thumb|right|180px|Ołtarz z obrazem z Piast Wielkich. Fot. G. Kumorowicz.<br>Źródło: ''Kaplica na zamku w Lidzbarku Warmińskim'', Olsztyn 2010, s. 56.]]

[[Image:oltarz krzyz_kaplica_zamek_lidzbark_3.jpg|thumb|right|180px|Personifikacja Miłosierdzia (po konserwacji). Fot. G. Kumorowicz. 2010 rok.<br>Źródło: ''Kaplica na zamku w Lidzbarku Warmińskim'', Olsztyn 2010, s. 61.]]
[[Image:oltarz krzyz_kaplica_zamek_lidzbark_2.jpg|thumb|left|180px|Fot. Anton Ulbrich. 1904/1909 rok.<br>Źródło: ''Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji'', Warszawa IS PAN, 2006, nr 56653.]]

[[Image:oltarz krzyz_kaplica_zamek_lidzbark_4.jpg|thumb|right|180px|Obraz „Ukrzyżowanie”. Fot. G. Kumorowicz.<br>Źródło: ''Kaplica na zamku w Lidzbarku Warmińskim'', Olsztyn 2010, s. 90.]]

XVIII-wieczny zabytek sztuki sakralnej stanowiący element wyposażenia [[Kaplica na zamku w Lidzbarku Warmińskim|kaplicy zamkowej w Lidzbarku Warmińskim]].

==Historia==
Barokowy ołtarz boczny (lewy, wolnostojący) pod wezwaniem Świętego Krzyża (tzw. świętokrzyski) pochodzi z 1753 roku. Rokokowa nastawa zamówiona została już w 1752. Po pozłoceniu jej rok później trafiła do kaplicy, podobnie jak [[Ołtarz św. Jerzego w kaplicy na zamku w Lidzbarku Warmińskim|ołtarz św. Jerzego]].<ref> W inwentarzach kaplicy zamkowej z 1711 i 1724 roku wymienia się trzy ołtarze, główny nazywany „dawnym” oraz boczne, wszystkie tzw. czarne.</ref>Stanowi on element barokowego wystroju kaplicy z lat 1751-1756, ufundowanego przez biskupa warmińskiego [[ewim:Andrzej Stanisław Grabowski|Andrzeja Stanisława Grabowskiego]]. Do II połowy XVII wieku ołtarz północny nosił wezwanie św. Eufemii (prawdopodobnie ze względu na pozyskane relikwie świętej). W obecnym ołtarzu znajduje się obraz „Ukrzyżowanie” ze zbiorów [[Muzeum Warmińskie w Lidzbarku Warmińskim|Muzeum Warmińskiego]]. Obecny obraz pochodzi z nieistniejącego już ewangelickiego kościoła patronackiego rodu Kreytzenów w [[ewim:Piasty Wielkie|Piastach Wielkich]] koło [[ewim:Górowo Iławeckie|Górowa Iławeckiego]]. Do Lidzbarka Warmińskiego trafił on po spaleniu tamtejszej świątyni w 1946 roku. Zastąpił wówczas wcześniejsze dzieło, które zaginęło z ołtarza w kaplicy po 1945 roku. Obraz „Ukrzyżowanie” pochodzi z lat 80-tych XIX wieku i został zamówiony u C. Neumanna. Ołtarz poddawany był konserwacji w XIX wieku, w latach 70-tych XX wieku, a ostatnio (wraz z obrazem) w 2008 roku.

==Opis==
Ołtarz Świętego Krzyża usytuowany jest przy północnej ścianie kaplicy (po jej lewej stronie sąsiadującej z Wielkim Refektarzem zamkowym). Jego wymiary to: 535 x 430 cm, rozmiary mensy (cokołu pod nastawą) – 95 cm. Nastawa wykonana jest z drewna liściastego, pokrytego jasnokremową monochromią. Na nią nałożone zostały rzeźbione i złocone ornamenty w stylu rocaille i figury alegoryczne. W ołtarzu znajduje się obraz przedstawiający scenę ukrzyżowania z Maryją i Janem Ewangelistą. Jest to wierna kopia Golgoty pędzla Antona van Dycka (1599-1641). Dzieło malarskie (olej na płótnie) ma wymiary 172 x 92,5 cm i kształt wydłużonego prostokąta ze ściętymi od góry narożnikami. Obraz już w trakcie pożaru obraz uległ poważnym uszkodzeniom. Po konserwacji wrócił do ołtarza.

==Charakterystyka==
Ołtarz północny ma formę rozbudowanych form snycerskich, szeroko rozstawionych, o nieregularnym kształcie. W obudowie ołtarzowej wstawiono ramy właściwe obrazu. W dolnej części jest ona szeroka, oparta na wolutach, zwieńczona natomiast obłokami w otoczeniu promienistej glorii. Dekorują ja główki uskrzydlonych aniołków. Zdobienie ołtarza dopełniają figury alegoryczne siedzące na ślimacznicach oraz oryginalne antependia - personifikacje  Męstwa (Foritudo) i Miłosierdzia (Caritas). Dekoracje plastyczne na jasnokremowej nastawie zostały pozłocone. Autorem nastawy jest twórca z [[ewim:Franknowo|Franknowa]]. Z jego warsztatu prawdopodobnie pochodzą też rzeźby, choć wykonane mniej wprawną ręką. 

==Zobacz też==
*[[Zamek w Lidzbarku Warmińskim|Zamek w Lidzbarku Warmińskim]]
*[[ewim:Henryk III Sorbom|Henryk III Sorbom]]
*[[ewim:Adam Stanisław Grabowski|Adam Stanisław Grabowski]]
*[[ewim:Józef Korzeniewski|Józef Korzeniewski]]
*[[ewim:Michał Stefan Radziejowski|Michał Stefan Radziejowski]]
*[[ewim:Jan Jerzy Plersch|Jan Jerzy Plersch]]
*[[Ołtarz św. Katarzyny Aleksandryjskiej w kaplicy na zamku w Lidzbarku Warmińskim]]
*[[Ołtarz św. Jerzego w kaplicy na zamku w Lidzbarku Warmińskim]]
*[[Freski z kaplicy na Zamku w Lidzbarku Warmińskim]]
*[[Muzeum Warmińskie w Lidzbarku Warmińskim]]

==Przypisy==
<references/>

==Bibliografia==
#''Kaplica na zamku w Lidzbarku Warmińskim. Dzieje - Architektura - Fundacje artystyczne - Konserwacja i restauracja'' / pod red. Andrzeja Rzempołucha. - Olsztyn: Muzeum Warmii i Mazur, 2010. – S. 49-64.
#Radtke, Edward: ''Rezydencja Lidzbarska biskupów warmińskich'' / Edward Radtke. - Olsztyn : OBN, 2010. – S. 138.

[[Category:Rzemiosło artystyczne]]
[[Category:Rzeźba]]
[[Category:Malarstwo]]
[[Category:Ołtarze]]
[[Category:Historia kultury]]
[[Category:Powiat lidzbarski]] 
[[Category:Lidzbark Warmiński]]
[[Category:1701-1800]]