Tekst źródłowy strony Kościół pw. św. Wawrzyńca w Plutach

[[image:kosc pluty.jpg|thumb|right|290px|Fot. Mieczysław Kalski]]
[[Image: Pluty. Kościół pw. św. Wawrzyńca.jpg|thumb|right|200px| Fot. J. Gerszberg rok 2020.]]
Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w pierwszej połowie XIV wieku. 

==Lokalizacja==
Świątynię wybudowano na wzniesieniu we wsi [[ewim:Pluty |Pluty]] (niem. Plauten). Wieś położona jest nad [[ewim:Rzeka Wałsza|rzeką Wałszą]], niedaleko [[ewim:Pieniężno |Pieniężna]], w [[ewim:Powiat braniewski| powiecie braniewskim]]. 

==Historia==
Uposażenie kościoła w tej miejscowości przewidziano już w przywileju lokacyjnym z 1326 roku. Obecna budowla pochodzi z pierwszej połowy XIV wieku, natomiast pierwsze informacje na temat proboszcza z tej miejscowości zapisano w dokumencie z 1343 roku. Kościół został zdewastowany w 1410 roku, podczas wojny polsko-krzyżackiej. Po odbudowie, jego ponownej konsekracji dokonał w 1531 roku biskup warmiński [[Marcin Kromer |Marcin Kromer]]. W 1801 roku budynek świątyni został przedłużony w kierunku zachodnim i dobudowano do niego obecną wieżę. 

==Opis==
Jest to kościół orientowany, gotycki, o częściowo zatartych cechach, murowany z kamienia, z użyciem cegły w górnych częściach ścian. Wzniesiono go na rzucie wydłużonego prostokąta. Posiada przybudówki: zakrystię od północy i kruchtą od południa. Ściany opięte są uskokowymi szkarpami, ponad którymi biegnie wokół korpusu fryz opaskowy. Okna występują naprzemiennie z ostrołukowymi blendami. Szczyt wschodni zwieńczony został drewnianą wieżyczką (sygnaturka). Nad zakrystią znajduje się gotycki szczyt schodkowy ze sterczynami i blendami. W jednej z nich widnieje data 1526. Nie otynkowaną wieżę zdobią wnęki i okna o łukach półkolistych. Strop przykryto dachem tzw. namiotowym z chorągiewką z datą 1801. Wnętrze nawy przykrywa strop płaski, a zakrystię gotyckie sklepienie kolebkowe. 

==Wyposażenie==
Wewnątrz zachował się cenny i urozmaicony stylowo wystrój: barokowy ([[Ołtarze z kościoła pw. św. Wawrzyńca w Plutach |ołtarze]] - w jednym z nich znajduje się obraz [[ewim:Piotr Kolberg|Piotra Kolberga]] z 1702 r., ambona), rokokowy (ława kolatorska i konfesjonały) oraz klasycystyczny (empora organowa i obrazy). Ołtarz główny wykonano w 1694 roku, w [[ewim:Królewiec |Królewcu]], w pracowni [[ewim:Izaac Riga |Izaaca Rigi]], natomiast ołtarze boczne pochodzą z 1697 roku. Ambona została wykonana w 1732 roku. Zdobią ją rzeźby Chrystusa i Ewangelistów oraz w zaplecku obraz Kazanie św. Jana Chrzciciela. Chór muzyczny pochodzi z XIX wieku, natomiast organy z początku wieku XX. Granitowa chrzcielnica i kropielnica są średniowieczne. Ława kolatorska oraz pozostałe ławy wykonano w XVIII wieku. Z tego samego okresu pochodzą dwa konfesjonały. W pierwszej połowie XIX wieku wykonano obrazy Dwunastu Apostołów oraz Stacje Drogi Krzyżowej, zaś na początku XVIII wieku dwa rzeźbione krucyfiksy. W kościele znajdują się też cenne zabytki sztuki złotniczej, w tym m.in.:
*barokowa monstrancja w kształcie słońca z 1723 roku, 
*kielich z 1687 roku, wykonany prawdopodobnie przez [[ewim: Michael Jacobi |Michaela Jacobiego]] z [[ewim:Braniewo |Braniewa]],
*dwa srebrne kielichy: jeden z 1699 roku, drugi datowany na XVII wiek, 
*pacyfikał wykonany przez złotnika dobromiejskiego, [[ewim:Antoni Krieger |Antoniego Kriegera]], 
*kadzielnica srebrna i łódka z około 1731 roku, 
*lampa wieczna srebrna, z ażurowym ornamentem regencyjnym z około 1730 roku,
*dzban srebrny z około 1772 roku, wykonany przez złotnika elbląskiego [[ewim:Christof Hermann |Christofa Hermanna]]. 

==Zobacz też==
*[[ewim:Parafia pw. św. Wawrzyńca w Plutach|Parafia pw. św. Wawrzyńca w Plutach]]
*[[Marcin Kromer |Marcin Kromer]]
*[[ewim: Michael Jacobi |Michael Jacobi]]
*[[ewim:Antoni Krieger |Antoni Krieger]]
*[[ewim:Izaac Riga |Izaac Riga]]
*[[ewim:Christof Hermann |Christof Hermann]]
*[[Ołtarze z kościoła pw. św. Wawrzyńca w Plutach]]

==Bibliografia==
#Chrzanowski, Tadeusz: ''Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii'' / Tadeusz Chrzanowski. - Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1978. - S. 133-135.
#''Katalog zabytków sztuki. T. 2: Województwo elbląskie. Braniewo, Frombork, Orneta i okolice. Z. 1: tekst'' / pod red. Mariana Arszyńskiego i Mariana Kutznera. - Warszawa : Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1980. - S. 177-179.
#''Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej''. Tom 1 / red. Bronisław Magdziarz. – Olsztyn : Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999. – S. 255-256. 
#Piskorska, Józefa: ''Złotnictwo sakralne na Warmii w okresie baroku''. Cz. II, Ilustrowany katalog zachowanych dzieł / Józefa Piskorska. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 2007. – S. 89-91. 

==Linki==
#''Kultura i sztuka: kościół św. Wawrzyńca w Plutach'', materiał zamieszczony na stronie internetowej [http://www.pieniezno.bil-wm.pl/index.php?inf=7&idsl=14&id=6 www.pieniezno.bil-wm.pl] [dostęp 11.12.2013 r.]


[[Category:Kościoły i kaplice]]

[[Category:Powiat braniewski]]
[[Category:Pieniężno (gmina miejsko-wiejska)]]
[[Category:1301-1400]]