Tekst źródłowy strony Bazylika Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych w Dobrym Mieście

[[Image: Dobre Miasto Bazylika Najswietszego Zbawiciela.jpg |thumb|right|290px| Fot. Janusz Gerszberg.]] 
[[Image: bazylika_dobre miasto_1a.jpg|thumb|right|290px| Fot. Mieczysław Kalski.]] 
[[Image: bazylika_dobre miasto_4.jpg|thumb|right|200px|Kościół przed remontem. I połowa lat 60-tych ok. 1962 roku.<br>Źródło: Dokumenty życia społecznego WBP w Olsztynie.]]

Kościół rzymskokatolicki z XIV wieku stanowiący część zespołu kolegiackiego.

==Lokalizacja== 
ul. Orła Białego 30
<br>
11-040 [[ewim:Dobre Miasto|Dobre Miasto]]

==Historia==
Kościół jest częścią gotyckiego zespołu kolegiackiego, którego budowa ściśle związana jest z powołaniem kapituły kolegiackiej dla diecezji warmińskiej, najpierw przez biskupa [[ewim:Herman z Pragi|Hermana z Pragi]] w 1341 r. z siedzibą w [[ewim:Pierzchały|Pierzchałach]], ostatecznie przeniesionej do [[ewim:Dobre Miasto|Dobrego Miasta]] 20 listopada 1347 roku. W tym czasie nastąpiła inkorporacja istniejącego już w Dobrym Mieście kościoła parafialnego z około 1329 roku. W 1357 roku podjęto decyzję o rozbudowie świątyni, dla której zaplanowano lokalizację w południowo-zachodniej części miasta. Ukończenie budowy nastąpiło około 1390 roku, chociaż nowe zabudowania były w częściowym użytkowaniu już w latach 70-tych XIV wieku. Wybudowany zespół kolegiacki obejmował kościół, pełniący jednocześnie funkcję kościoła parafialnego dla miasta oraz zabudowania klasztorne, także o charakterze obronnym. Chociaż architektura kolegiaty przechodziła w ciągu wieków liczne zmiany, jednak szczęśliwie nie wpłynęły one znacząco na kształt całości założenia, dotyczyły bowiem głównie poprawie funkcjonalności wnętrz zajmowanych przez kanoników. Funkcjonowali oni tu do 1811 roku, do czasu nakazu rządu pruskiego likwidacji tej wspólnoty. W następnych latach pomieszczenia kolegiackie przeznaczono m.in. na cele szkolne, zaś kościół wraz ze skrzydłem zachodnim stał się siedzibą proboszcza dobromiejskiego, co wiązało się z przebudową (np. zamurowano arkady krużganków). W latach 1872-1882 kościół został poddany regotyzacji, podczas której usunięto większość nawarstwień nowożytnych, jednocześnie pozbawiając świątynię sprzętów w stylu barokowym i manierystycznym. Kościół przechodził kilka remontów, z których najbardziej widoczna była przebudowa obiektu w latach 90-tych XIX wieku, kiedy to przełożono dach świątyni, wyremontowano wieżyczkę zegarową i powiększono wieżę o jedną kondygnację poprawiając tym proporcje gotyckiej budowli. Pracami kierował wówczas architekt [[ewim:Georg Quednow|Georg Quednow]], syn miejscowego burmistrza. Świątynia uniknęła też zniszczeń jakie spadły na większość zabudowań miasta w czasie II wojny światowej. Wysiłek przywracania gotyckiej świetności podjęto też na przełomie lat 70-tych i 80-tych XX wieku. Wielkie zasługi położył wówczas proboszcz dobromiejski ksiądz [[ewim:Emil Rzeszutek|Emil Rzeszutek]]. M.in. w obu skrzydłach odsłonięto arkady krużganków, w 1984 roku w nawie głównej kościoła zawieszono odrestaurowany krzyż, w latach 1983-1988 przeprowadzono także remont i rozbudowę organów. Od tego czasu w Dobrym Mieście zaczęto organizować koncerty organowe. W uznaniu walorów historycznych kolegiaty i jej znaczenia dla życia religijnego na Warmii Jan Paweł II podniósł 19 maja 1989 roku kolegiatę dobromiejską do godności Bazyliki Mniejszej. Bazylika stanowi siedzibę [[ewim:Parafia pw. Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych w Dobrym Mieście|parafii]] pod tym samym wezwaniem.

==Opis==
Bazylika dobromiejska jest drugą co do wielkości świątynią na [[ewim:Warmia|Warmii]]. Tylko nieznacznie ustępuje rozmiarami [[Bazylika Archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku|katedrze fromborskiej]]. Jej strukturę i gabaryty wyznaczają rozmiary budowli: 61,5 m długości, ponad 22 m szerokości, 18 m do sklepienia wewnątrz kościoła, ponad 42 m do kalenicy dachu. Kościół oparto na schemacie mieszczańskiej budowli halowej bezchórowej. Od strony zachodniej kościół jest połączony z masywną czworoboczną wieżą. Potężną płaszczyznę dachu łagodzi, usytuowana pośrodku, barokowa wieżyczka z sygnaturką. Wschodni szczyt kościoła zdobią liczne sterczyny (wieżyczki) i lizeny (wystające z muru pasy o trójkątnym przekroju), a wieńczy go metalowy krzyż. Ogromne wnętrze podzielone jest na trzy nawy, dzięki rzędom filarów połączonych siedmioma przęsłami po lewej i po prawej stronie nawy głównej. Nawy zwieńcza sklepienie gwiaździste. W czasie prac renowacyjnych, w latach 80-tych XX wieku usunięto z filarów i ścian dziewiętnastowieczne tynki. W ten sposób wprowadzono do kościoła nastrojowe barwy które podkreśla światło wpadające przez wysokie, smukłe ostrołukowe okna. W jednym z nich zachował się przedwojenny fragment witraża ze św. Cecylią. Wyjątkową urodę wnętrza bazyliki tworzy szczególne połączenie gotyckich murów z barokowym wystrojem świątyni.  

==Wyposażenie==
Już pod koniec XIV wieku kościół został wyposażony w przynajmniej cztery ołtarze. Z piętnastu ołtarzy istniejących w dziejach świątyni, do dzisiaj zachowało się pięć oryginalnych. Cztery pozostałe to dzieła pseudogotyckie z końca XIX wieku. Do najstarszych zabytków zachowanych w świątyni należą:
*zabytki późnogotyckie:
**[[Ołtarz Mariacki w Bazylice w Dobrym Mieście|Tryptyk Mariacki]] z około 1430 roku
**[[Ołtarz Świętej Anny w Bazylice w Dobrym Mieście|Tryptyk Świętej Anny Samotrzeć]] z około 1500 roku
*zabytki barokowe:
**[[Ołtarz główny w Bazylice w Dobrym Mieście |Ołtarz główny Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych]] z XVIII wieku
**[[Ołtarz Świętego Sebastiana w Bazylice w Dobrym Mieście|Ołtarz Świętego Sebastiana]] z 1642 roku
**[[Ołtarz Trójcy Świętej w Bazylice w Dobrym Mieście|Ołtarz Trójcy Świętej]] z gotyckim Tronem Łaski około 1500 roku
**[[Stalle kanonickie w Bazylice w Dobrym Mieście |stalle kanonickie]] z XVII wieku
**[[Baptysterium w Bazylice w Dobrym Mieście |baptysterium]] z około 1680 roku
**[[Ambona w Bazylice w Dobrym Mieście |ambona kolegiaty]] z 1693 roku
Ponadto:
*ołtarze neogotyckie
*płyty nagrobne i epitafia z XV-XVIII wieku (m.in. [[ewim:Jan Leo|Jana Leo]] - kanonika i archiprezbitera dobromiejskiego oraz kronikarza Warmii (1572–1635) )
*cenne obrazy (np. "Pokłon Trzech Króli" [[ewim:Piotr Kolberg|Piotra Kolberga]], z końca XVII w.) i rzeźby, w tym: [[Rzeźba „Dobry Łotr” z Bazyliki w Dobrym Mieście|Dobry Łotr]], [[Piękna Madonna z Dobrego Miasta|Piękna Madonna]], [[Figura Ukrzyżowanego Chrystusa w Bazylice w Dobrym Mieście|Figura Ukrzyżowanego Chrystusa]]
*[[Organy w Bazylice w Dobrym Mieście|prospekt organowy]] z lat 80-tych XIX wieku
*cztery staliwne dzwony odlane w Bochum w 1923 roku

==Bibliografia==
#''Dobre Miasto : Bazylika Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych''. - Wrocław : Wydawnictwo AGA, 2006. - S. 7-13.
#''Kolegiata pw. Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych w Dobrym Mieście = Kollegiatkirche Sanctissimi Salvatoris et Omnium Sanctorum in Dobre Miasto. Przewodnik'' / tekst Andrzej Rzempołuch ; tłum. Aniela Konopacka. - Dobre Miasto : Parafia NZiWS, [2004]. - S. 6-7. 
#Kopiczko, Andrzej: ''Porta Domini: kościoły jubileuszowe i sanktuaria Świętego Krzyża w archidiecezji warmińskiej'' / Andrzej Kopiczko // „Posłaniec Warmiński”, 2002. – S. 24-30. 
#Rzempołuch, Andrzej: ''Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich'' / Andrzej Rzempołuch. - Olsztyn : Remix, 1992. - S. 75-76.
#Rzempołuch, Andrzej: ''Zespół kolegiacki w Dobrym Mieście'' / Andrzej Rzempołuch. - Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1989.

==Linki==
*Strona [http://www.bildarchiv-ostpreussen.de/suche/index.html.pl#!start=17 www.bildarchiv-ostpreussen.de]
*Dzwony Bazyliki w Dobrym Mieście https://www.youtube.com/watch?v=ml7hkmh0L1U


[[Category:Kościoły i kaplice]] 
[[Category:Dobre Miasto (gmina miejsko-wiejska)]]
[[Category:Powiat olsztyński]] 
[[Category:1301-1400]]