Tekst źródłowy strony Kaplica Jerozolimska pw. Krzyża Świętego w Olsztynie

[[Image: kaplica_jerozolimska_olsztyn_1.jpg|thumb|right|200px|Fot. K. Romulewicz. 2013 rok.]]
[[Image: kaplica_jerozolimska_olsztyn_3.jpg|thumb|right|200px| Fot. z lat 1929/1939.<br>Źródło: ''Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji'', Warszawa IS PAN, 2006, nr 367-023-001.]]
[[Image: kaplica_jerozolimska_olsztyn_4.jpg|thumb|right|200px| Ołtarz. Fot. z lat 1929/1939.<br>Źródło: ''Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji'', Warszawa IS PAN, 2006, nr 367-023-002.]]
[[Image:kapl jeroz.jpg|thumb|right|200px|Przeniesiony w sąsiedztwo kaplicy krzyż przebłagany z 1866 r. w intencji ochrony przed epidemiami. Krzyż stoi przy Kaplicy od 1967 r.<br>Źródło: Archiwum [[Andrzej Cieślak|Andrzeja Cieślaka]]]]
Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w drugiej połowie XVI wieku.

==Lokalizacja==
Kaplica została wybudowana na przedmieściach [[ewim:Olsztyn|Olsztyna]] – w XVI wieku była ostatnim elementem zabudowy przy dawnej drodze do [[ewim:Dobre Miasto|Dobrego Miasta]] (zbieg obecnych ulic Grunwaldzkiej i Jagiełły). 

==Historia==
Dokładna data wybudowania kaplicy nie jest znana. Jej istnienie odnotowano w czasie wizytacji z 1565 roku. Została ona wzniesiona przy nieistniejącym już dziś [[ewim:Szpital św. Jerzego w Olsztynie |Szpitalu św. Jerzego]]. Kaplica została odnowiona w 1609 roku i z tego okresu pochodzą pierwsze informacje o wyglądzie jej wnętrza. Z opisu wynika, że cała była udekorowana malowidłami, a na środku ściany znajdował się krucyfiks z asystującymi Marią i św. Janem oraz figurami łotrów. Kaplicę ponownie odrestaurowano w 1775 roku, na koszt rajcy miejskiego Piotra Poleskiego. Budynek zyskał wówczas cechy barokowe. Wnętrze  odnowiono też w roku 1922. Uczestniczył w nim malarz Albert Fotheg z Hamburga (pamiątką tych prac był napis na ścianie zewnętrznej „Treudank 1921”). Większy zakres miała natomiast adaptacja kaplicy na potrzeby duszpasterstwa osób niesłyszących w latach 1972-1973. Ostatnie prace remontowe przeprowadzono w tym miejscu w latach 2008-2009. Kaplica należy do [[ewim:Parafia pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski i Świętych Archaniołów Michała, Rafała i Gabriela w Olsztynie|parafii pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski i Świętych Archaniołów Michała, Rafała i Gabriela w Olsztynie]].

==Opis==
Kaplica została wzniesiona na planie prostokąta o zewnętrznych wymiarach 8,05 na 6,25 m (grubość muru wynosi około 0,65 m, wysokość do korony muru około 4,80 m). Styl budowli określa się jako późnobarokowy. Wolutowe szczyty kryją niski dach dwuspadowy o lekko wygiętych w dolnej części połaciach. Wypukłość środkowej, obramionej płaskimi pilastrami, partii szczytu frontowego (od ul. Grunwaldzkiej) przypuszczalnie jest pozostałością wieżyczki dzwonnej. Na szczycie w części ołtarzowej umocowano na metalowym krzyżu chorągiewkę wietrzną z datą ostatniej przebudowy. Koronę muru wieńczy gzyms o mocno rozdrobnionym profilu. W podziale nie tynkowanych elewacji występują tylko płaskie elementy pionowe na narożach. 

==Wyposażenie==
W kaplicy znajduje się ołtarz z XVI wieku wyposażony w krucyfiks (z 1510 roku) z postacią Chrystusa naturalnej wielkości i dwa krzyże z wiszącymi na nich łotrami. Wzmiankowane wcześniej figury Matki Bożej i św. Jana zaginęły. Na ścianach kaplicy znajdują się obrazy: barokowy Chrystusa ukrzyżowanego („Chrystus pod krzyżem z Marią Magdaleną”) z początku XVII wieku, Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVIII wieku i Matki Bolesnej, również z XVIII wieku. W tylnej części kaplicy znajduje się drewniany chór. 

==Ciekawostki==
*Na cmentarzu znajdującym się niegdyś w pobliżu kaplicy grzebano ofiary epidemii. 
*Kaplicę odwiedzali pielgrzymi udający się na odpusty św. Wawrzyńca do pobliskiego [[ewim:Gutkowo|Gutkowa]], św. Rocha do [[ewim:Jonkowo|Jonkowa]], a także do [[ewim:Głotowo|Głotowa]].
*Obok kaplicy ustawiono [[Żelazny krzyż w Olsztynie |żelazny krzyż]], będący upamiętnieniem epidemii cholery z 1866 roku. 

==Zobacz też==
*[[ewim:Szpital św. Jerzego w Olsztynie |Szpital św. Jerzego w Olsztynie]]
*[[ewim:Parafia współkatedralna pw. św. Jakuba w Olsztynie|Parafia współkatedralna pw. św. Jakuba w Olsztynie]]
*[[Żelazny krzyż w Olsztynie|Żelazny krzyż w Olsztynie]]
*[[Kaplica przy Szpitalu Mariackim w Olsztynie]]
*[[Kaplica pw. św. Jana Nepomucena w Olsztynie]]
*[[Kaplica pw. Matki Bożej Szkaplerznej w Jarotach]]
*[[Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Olsztynie]]
*[[Kościół pw. Świętego Krzyża w Olsztynie]]
*[[Kościół ewangelicko-augsburski pw. Chrystusa Zbawiciela w Olsztynie]]
*[[Kościół pw. Chrystusa Króla i św. Franciszka w Olsztynie]]
*[[Bazylika Współkatedralna Świętego Jakuba Apostoła w Olsztynie]]
*[[Kościół pw. św. Józefa w Olsztynie]]
*[[Kościół garnizonowy pw. Matki Bożej Królowej Polski w Olsztynie]]

==Bibliografia==
#Kopiczko, Andrzej: ''Kościoły i kaplice w Olsztynie'' / Andrzej Kopiczko. - Olsztyn : AD REM, 2000. – S. 25-28. 
#Panasik, Krzysztof: ''Kaplica z peryferii'' / Krzysztof Panasik // „Gazeta Olsztyńska”. – 2004, nr 165, s. 13.
#Rzempołuch, Andrzej: ''Architektura i urbanistyka Olsztyna 1353-1953: od założenia miasta po odbudowę ze zniszczeń wojennych'' / Andrzej Rzempołuch. - Olsztyn : Urząd Miasta : Remix, 2005. – S. 46-47. 

==Dodatkowa literatura==
*Bobrowicz, Andrzej: ''Kaplica Jerozolimska p.w. Krzyża Świętego'', materiał zamieszczony na stronie internetowej [http://www.atrakcje.olsztyn.pl/Zabytki/kaplica-jerozolimska.html www.atrakcje.olsztyn.pl] [dostęp 20 września 2013 r.].
*''Olsztyn: odkryj zabytki'', Urząd Miasta Olsztyn Wydział Kultury, Promocji i Turystyki, dokument zamieszczony na stronie internetowej [http://www.olsztyn.eu/fileadmin/katalogi_wydzialowe/kultura/wydawnictwa/zabytki_pl.pdfwww.olsztyn.eu] [dostęp 20 września 2013 r.]


[[Category:Kościoły i kaplice]]
[[Category:Olsztyn]] 
[[Category:1501-1600]]