Tekst źródłowy strony Kościół pw. św. Mikołaja w Łajsach

[[Image: kosciol_mikolaj_lajsy_1.jpg|thumb|right|200px|Źródło: [http://pieniezno.pl/pl/galleries/list/4/28/1/15 www.pieniezno.pl] ]]
[[Image: kosciol_mikolaj_lajsy_4.jpg|thumb|left|200px| Stan przed przebudową. Fot. z 1906 roku.<br>Źródło: ''Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji'', Warszawa IS PAN, 2006, nr 056848.]]
[[Image: kosciol_mikolaj_lajsy_5.jpg|thumb|right|200px| Fot. z 1906 roku.<br>Źródło: ''Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji'', Warszawa IS PAN, 2006, nr 056849.]]

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w drugiej połowie XIV wieku. 

==Lokalizacja==
Kościół został wybudowany na terenie wsi [[ewim:Łajsy (gmina Pieniężno) |Łajsy]] (niem. Layß). Wieś położona jest w [[ewim:Powiat braniewski| powiecie braniewskim]], trzy kilometry na północ od [[ewim:Pieniężno |Pieniężna]], przy drodze do [[ewim:Lelkowo |Lelkowa]].  

==Historia==
Świątynię uposażono wraz z lokacją wsi w 1304 roku. Pierwsze informacje na temat proboszcza z tej miejscowości pochodzą z lat 1317-1319. W drugiej połowie XIV wieku wzniesiono murowaną świątynię. W połowie XVI wieku jej konsekrację przeprowadził kardynał [[Stanisław Hozjusz |Stanisław Hozjusz]]. Na przełomie XIV i XV wieku dobudowano od zachodu dolną kondygnację wieży. Wykonano ją z cegły na kamiennym cokole, w górnej części była drewniana. Kościół ten uległ zniszczeniu najprawdopodobniej w okresie wojen szwedzkich. Odbudowano go na dawnych murach w drugiej połowie XVII wieku. W latach 1731-1741 nadbudowano wieżę z cegły, natomiast w latach 1905-1906 budowlę powiększono o nowe prezbiterium. Do 1909 roku przeprowadzono remont całości nadając jej, a zwłaszcza wyposażeniu, sporo cech neogotyckich.

==Opis==
Pierwotnie był to kościół orientowany, salowy, wzniesiony na rzucie prostokąta, zbudowany z głazów narzutowych z użyciem cegły w obramieniach otworów, szkarpach i szczytach. W zaprawę pomiędzy większymi blokami kamienia wprawiono drobne kamyczki co wpłynęło na ożywienie faktury murów. Po licznych przebudowach budowla zatraciła jednak swój pierwotny, gotycki charakter. Obecnie posiada od północy zakrystię, a od wschodu węższe od nawy, nowe prezbiterium. Szczyt wschodni ozdobiono siedmioma sterczynami. Podobny szczyt zachodni, ze zwieńczeniem z XVIII wieku, w znaczniej części przysłonięty został wieżą. W północnej ścianie nawy widoczny jest zamurowany portal. Okna są ostrołukowe, powiększone i przemurowane w latach 1905-1906. Wieża w dolnej kondygnacji ma blendy ostrołukowe, natomiast w górnej nadbudowie – wysokie wnęki zamknięte półkoliście. Wieżę zwieńczono oryginalnym hełmem gontowym o formie cebulastej iglicy, umieszczonej na namiotowej podstawie. Na szczycie znajduje się chorągiewka z datą 1743. Na początku XX wieku nawę przykryto pozornym sklepieniem kolebkowym. 
 
==Wyposażenie==
Wystrój i wyposażenie kościoła jest głównie neogotyckie i pochodzi z przełomu XIX i XX wieku. W tym stylu wykonano ambonę, chór muzyczny i prospekt organowy. Ołtarz główny z barokowymi dekoracjami pochodzi z XVII wieku. Dwa ołtarze boczne – neobarokowe, wykonano w drugiej połowie XIX wieku. W kościele znajduje się granitowa chrzcielnica gotycka z przełomu XIV i XV wieku w formie kielicha z wieloboczną stopą i tzw. nodusem, czyli dekoracyjnym zgrubieniem na trzonie. W posadzce znajduje się marmurowa płyta nagrobna poświęcona miejscowemu proboszczowi, zmarłemu w 1669 roku, [[ewim:Jan Hoghans |Janowi Hoghansowi]]. Na wieży zawieszony został gotycki dzwon z przełomu XIV i XV wieku. Są tutaj także cenne zabytki sztuki złotniczej, m.in. srebrna, barokowa monstrancja promienista wykonana przez złotnika gdańskiego Jana Jakuba Hasze, a także srebrny relikwiarz w formie słońca. 

==Zobacz też==
*[[Stanisław Hozjusz |Stanisław Hozjusz]]
*[[ewim:Jan Hoghans |Jan Hoghans]]

==Bibliografia==
#Chrzanowski, Tadeusz: ''Przewodnik po zabytkowych kościołach Północnej Warmii'' / Tadeusz Chrzanowski. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1978. – S. 73-75. 
#Piskorska, Józefa: ''Złotnictwo sakralne na Warmii w okresie baroku''. Cz. II, Ilustrowany katalog zachowanych dzieł / Józefa Piskorska. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 2007. – S. 68. 
#Skurzyński, Piotr: ''Warmia i polskie Dolne Prusy: przewodnik turystyczny'' / Piotr Skurzyński. – Gdynia : Wydawnictwo Region, 2012. – S. 102-103. 

==Linki==
*''Kościół parafialny p.w. św. Mikołaja w Łajsach'', materiał zmieszczony na stronie internetowej [http://www.poznajmazury.pl/atrakcja/kosciol_parafialny_pwsw_mikolaja_w_lajsach/ www.poznajmazury.pl] [dostęp 11.12.2013 r.]


[[Category:Kościoły i kaplice]]

[[Category:Powiat braniewski]]
[[Category:Pieniężno (gmina miejsko-wiejska)]]
[[Category:1301-1400]]