Tekst źródłowy strony Kościół ewangelicko-augsburski pw. Chrystusa Zbawiciela w Olsztynie

[[Image: kosciol_ewangelicki_olsztyn_1.jpg|thumb|right|200px| Fot. 2009 rok.<br>Źródło: Dokumenty życia społecznego WBP w Olsztynie.]]
[[Image: kosciol_ewangelicki_olsztyn_2.jpg|thumb|right|200px| Fot. A. Romulewicz. 2013 rok.]]
[[Image: kosciol_ewangelicki_olsztyn_3.jpg|thumb|right|200px| Fot. A. Romulewicz. 2013 rok.]]
[[Image: kosciol_ewangelicki_olsztyn_4.jpg|thumb|right|200px| Fot. 2009 rok.<br>Źródło: Dokumenty życia społecznego WBP w Olsztynie.]]
[[Image:kosciol_ewangelicki_olsztyn_5.jpg|thumb|right|200px| Fot. Carl Wünsch. 1929 rok.<br>Źródło: ''Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji'', Warszawa IS PAN, 2006, nr 057313.]]
[[Image:kosciol_ewangelicki_olsztyn_6.jpg|thumb|right|200px| Fot. Carl Wünsch. 1929 rok.<br>Źródło: ''Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji'', Warszawa IS PAN, 2006, nr 057315.]]

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w drugiej połowie XIX wieku. 

==Lokalizacja==
Kościół został wybudowany na terenie [[ewim:Olsztyn |Olsztyna]], w północno-zachodnim narożniku starego rynku, obok grobli prowadzącej do [[Zamek Kapituły Warmińskiej w Olsztynie |zamku]] (obecna ulica Stare Miasto).

==Historia==
Gmina ewangelicko-augsburska (luterańska) powstała na terenie Olsztyna w 1779 roku. Na jej potrzeby władze oddały wówczas całe piętro w północnym skrzydle zamku. W miarę powiększania się liczby wiernych warunki na zamku stawały się coraz trudniejsze, zwłaszcza, że zorganizowano tam kaplicę, mieszkanie proboszcza i szkołę. Od 1828 roku zaczęto ubiegać się o budowę nowej świątyni. W roku 1832 zakupiono od miasta plac między rynkiem a fosą zamkową. Pierwszy projekt opracował w grudniu 1838 roku inspektor budowlany Schwinck z Królewca. Niestety ze względu na brak funduszy nie przystąpiono do budowy. Nowe możliwości w zakresie inwestycji miejskich pojawiły się dopiero po zwycięstwie Prus nad Francją. Proboszczem był wtedy [[ewim:Albert Zapatka |ks. Albert Zapatka]], który od razu ponowił starania o budowę kościoła. Długo oczekiwana decyzja zapadła w 1875 roku. Autorem nowego projektu był mistrz murarski z Olsztyna, Puhlmann. W dniu 9 czerwca 1876 roku położono kamień węgielny pod przyszły kościół – był nim olbrzymi głaz narzutowy tzw. „Łyński Kamień”, który od lat spoczywał w tym miejscu. Według kroniki kościelnej, kamień węgielny usytuowany jest wprost pod ołtarzem i obejmuje powierzchnię całej absydy. W tym głazie wykuto specjalny otwór, aby tam umieścić akt erekcyjny. Głównym wykonawcą budowy był mistrz murarski Matthias Toffel. Dnia 15 października 1877 r. odbyła się w Olsztynie uroczystość poświecenia kościoła. W późniejszych latach kościół był kilkakrotnie remontowany: po raz pierwszy w 1899 r., a ostatni – w latach 200-2001. Kościół stanowi siedzibę [[ewim:Parafia Ewangelicko-Augsburska w Olsztynie|parafii ewangelicko-augsburskiej]].  

==Opis==
Nie orientowaną, ceglaną budowlę, wzniesioną w stylu neogotyckim założono na rzucie prostokąta z pięciobocznym prezbiterium oraz przylegającą od południa 40-metrową wieżą z zegarem. Elewacje boczne opięte są przyporami. Dach korpusu pokryto angielskim łupkiem, a ośmioboczny hełm wieży miedzianą blachą. W wieży znajdują się w trzy dzwony odlane w firmie Petit & Edelbrock w Gescher w Westfalii.<ref> Dzwony znajdujące się na wieży kościoła mają inskrypcje z lat 20-tych XX wieku (pierwotne dzwony zostały prawdopodobnie przetopione na armaty podczas I wojny światowej).</ref> Jest to kościół salowy, z trzema emporami. Jego nawa ma 19 m długości, 12 m szerokości, 13 m wysokości i przekryta jest otwartą, polichromowaną więźbą dachową. Prezbiterium wydzielone zostało od nawy profilowanym, ostrym łukiem tęczowym. W jego centrum znajduje się ołtarz, nad którym wznosi się krzyż. Po prawej stronie umieszczono ambonę. Kościół zaprojektowano na 500 miejsc siedzących (310 na dole i 190 na emporach). Jego wnętrze zostało wyposażone m.in. w organy [[ewim: Max Terletzki |Maxa Terletzkiego]] z [[ewim:Królewiec |Królewca]], okna z witrażami zaprojektowanymi i wykonanymi przez warsztat Heinricha Gidtmanna z Linnich, obrazy w zakrystii: „Chusta Weroniki” oraz portret Marcina Lutra. 

==Ciekawostki==
*Według legendy, znajdujący się pod ołtarzem głaz narzutowy pełnił rolę kamienia ofiarnego dawnych Prusów. Od niego też w XIV wieku wzięły nazwę zamek i miasto. 

==Bibliografia==
#Bętkowski, Rafał: ''Olsztyn jakiego nie znacie: obraz miasta na dawnej pocztówce'' / Rafał Bętkowski. – Olsztyn : Edytor Wers, 2003. – S. 149.
#Birezowska, Małgorzata: ''Zabytkowe wnętrze – rzecz o potrzebie badań'' / Małgorzata Birezowska, Barbara Zalewska // „Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski”. – R. 5 (2003), s. 54-58. 
#Kopiczko, Andrzej: ''Kościoły i kaplice w Olsztynie'' / Andrzej Kopiczko. – Olsztyn : AD REM, 2000. – S. 138-140. 
#Rzempołuch, Andrzej: ''Architektura i urbanistyka Olsztyna 1353-1953: od założenia miasta po odbudowę ze zniszczeń wojennych'' / Andrzej Rzempołuch. – Olsztyn: Urząd Miasta: Remix, 2005. – S. 82-84. 
#Ulatowska, Urszula: ''Zabytkowe kościoły w Olsztynie'' / Urszula Ulatowska // „Renowacje i Zabytki”. – 2013, nr 4, s. 74.

==Przypisy==
<references/>

==Zobacz też==
*Bobrowicz, Andrzej: ''Kościół ewangelicko-augsburski p.w. Chrystusa Zbawiciela w Olsztynie'', materiał zamieszczony na stronie internetowej [http://www.atrakcje.olsztyn.pl/Koscioly/kosciol-ewangelicko-augsburski-pw-chrystusa-zbawiciela.html www.atrakcje.olsztyn.pl] 
*Kruk, Erwin: ''Ewangelicki Kościół Chrystusa Zbawiciela w Olsztynie'', materiał zamieszczony na stronie internetowej Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Olsztynie [http://www.olsztyn.luteranie.pl/pl/historia.htm www.olsztyn.luteranie.pl]

[[Category:Obiekty architektury]]
[[Category:Historia kultury]]
[[Category:Olsztyn]]
[[Category:1801-1900]]